Prédikun í Grafarholti 30. september 2007
Náð sé með yður og friður frá Guði föður vorum og Drottni Jesú Kristi.
I. Í guðspjalli dagsins segir Jesús: “Fylg þú mér,” við tollheimtumanninn Leví Alfeusson. Og Leví stóð upp frá öllu því sem hann hafði áður talið öruggt og skynsamlegt. Hann fylgdi þessum undarlega manni út í óvissa framtíð sem breytti heiminum. Leví opnaði fyrir Jesú hús sitt og sat þar veislur með gestum sem enginn í bænum hans hefði haft áhuga á að bjóða til veislu nema Jesús. Hann tók þátt í borðsamfélagi þar sem jafnrétti ríkti, þar sem útlendingar og einstæðingar, tollheimtumenn og konur voru boðin velkomin. Hann lagði til borð, hug og hjarta í eina slíka veislu sem guðspjallið dagsins segir okkur frá, veislu þar sem hinir ráðandi sátu á jöðrunum en hin fátæku, smáu og úthýstu voru leidd til heiðurssæta. Og þegar farísearnir og fræðimennirnir gerðu athugasemdir við þetta undarlega veisluhald með bersyndugum, úrhrökum og jaðarhópum í húsi Levís, þá talaði Jesús um hið nýja líf sem komið væri í heiminn.
Enginn saumar bót af óþæfðum dúk á gamalt fat, því þá rífur nýja bótin af hinu gamla og verður af verri rifa. Og enginn lætur nýtt vín á gamla belgi, því þá sprengir vínið belgina, og vínið ónýtist og belgirnir. Nýtt vín er látið á nýja belgi.
Við erum kölluð í dag til fylgdar við þennan undarlega gest, sem vill teyma okkur burt frá tollheimtubúðinni og inn í veislu, veislu þar sem nýtt vín er látið á nýja belgi og ný bót á nýtt fat, veislan þar sem hinum ósýnilegu og réttlausu, hinum fyrirlitnu og smáðu er búinn sess. Sögur guðspjallanna af þeim sem Jesús settist til borðs með benda okkur einnig á það að slík veisluhöld eru ekki án áhættu. Mörg þeirra sem sátu veisluna góðu í húsi Levís fyrrverandi tollheimtumanns áttu síðar eftir að gjalda fyrir tryggð sína við Jesú og samfélagið við hann með lífi og limum. Og þannig er veislan í húsi Levís sem Drottinn býður okkur til í haustveðri septembermánaðar þrungin þessum tveimur minnum þar sem krossinn og samfélagið kallast á. Slík veisla hlýtur alltaf að vera á ákveðnu iði, því að enginn á að vera áskrifandi að stólunum næst Jesú.
Hvernig getum við fylgt Jesú eins og Leví forðum? Fyrir hverjum getum við opnað hús okkar og hjörtu, hverjir eiga að sitja í forsæti og hverjir til endanna? Rám rödd hins forna spámanns Jesaja hljómar yfir okkur í dag í fyrri ritningarlestri dagsins:
Leitið þess, sem rétt er. Hjálpið þeim, sem fyrir ofríki verður. Rekið réttar hins munaðarlausa. Verjið málefni ekkjunnar.
Við slíkt verkefni situr enginn kyrr lengi.
II. Veislur Jesú hafa mönnum löngum verið hugstæðar. Fyrir nokkrum árum olli sýning í listasafninu í Brooklyn í New Yorkborg miklu fjaðrafoki. Það var ekki síst ljósmyndaröð blökkukonunnar Renée Cox sem að vakti hneykslun. Ljósmynd Cox sýnir uppstillingu af síðustu veislunni sem Jesús sótti í gamalkunnri uppstillingu Leonardo da Vinci. Borðið, uppstillingin og salurinn eru nákvæm eftirmynd af málverki da Vincis en þar með eru líkindin með listaverkunum tveimur líka upptalin. Fyrir miðju borði á ljósmynd Cox stendur nakin þeldökk kona sem að ljósið fellur á. Allt í kringum hana sitja 11 þeldökkir lærisveinar og einn hvítur sem horfa á hana. Mynd Cox heitir “Yo Mama Last Supper” og kallar fram spurninguna um það hvers konar líkamar það eru sem má stilla upp sem Kristsgervingum og lærisveinum Krists. Rétt eins og Da Vinci hefur skráð samferðamenn sína, byggingarstíl og landslag síns tíma inn í mynd sína, þá flytur veislan sem Cox leiðir okkur inn í fólkið á jöðrum samfélagsins inn í miðju veislunnar, þar sem kristinn mannskilningur, fegurð holdtekjunnar og mál líkamans, sjálfstyrking, kynferði og kynþáttur eru í brennidepli. Og í dag þegar við komum okkur fyrir skamma stund í húsi Leví Alfeussonar innan um aðra tollheimtumenn og syndara, er ekki úr vegi að íhuga það hverjir gætu verið útilokaðir frá þessari miklu veislu.
Málverk ástralska málarans Susan Dorotheu White, “The First Supper” er annað dæmi um listamann sem hristir upp í hugmyndum um þau sem sitja við veisluborð Jesú. Hin “fyrsta kvöldmáltíð” hinnar áströlsku listakonu sýnir borð og sal Da Vincis, en allir þátttakendurnir í veislunni eru konur af öllum þjóðernum og litarháttum. Þær eru klæddar í margvíslega búninga og tákna nútíma konur í heimalandi listakonunnar. Fyrir miðju borðinu í sæti Krists situr kona af ætt Ástralíufrumbyggja klædd hvítum stuttermabol með merki frumbyggja álfunnar. Á borðum er matur að hætti þessara kvenna, kókoshnetur, melónur, ávextir og brauð. Ein konan sker sig úr. Hún er hvít á hörund, ljóshærð í gallabuxum, drekkur kók úr dós og borðar hamborgara. Í hendi hennar er pyngjan, sem Júdas heldur á í mynd Da Vincis. Út um gluggann á loftsalnum má sjá klett einn mikinn. Það gefur að líta klettinn Uluru, sem Ástralíufrumbyggjar hafa á mikla helgi og hafa nú loksins fengið eignarhald yfir frá hendi Ástralíustjórnar. Og rétt eins og að karlarnir tólf sem safnast kringum Krist í mynd Da Vinci bera vináttu og samfélagi vitni, en jafnfram svikum, þjáningu og dauða, þá sýna konurnar í mynd White okkur hliðar á mannlegu lífi, kross og samfélag í fylgd við Jesú. Þær sýna okkur andlit sem Da Vinci hleypir ekki að borði Jesú, nýtt líf, nýtt vín á nýja belgi, nýjar bætur á nýju fati fyrir nýja öld. Og yfir þetta mannlega drama geislar náttúran öll í formi hins helga kletts Uluru.
Síðasta útfærslan á veislu Krists, sem mig langar til að nefna er “Síðasta pönnukökumáltíðin” eftir Dick Detzner, þar sem öllum þátttakendum í síðustu kvöldmáltíðinni hefur verið skipt út fyrir fígúrur á sykruðu morgunkorni. Þegar Detzner var spurður að því hvers vegna hann væri að gera grín að Kristi, þá andmælti hann því að verkum sínum væri beint gegn kristinni trú. Hann sagðist hins vegar nota listaverk Da Vinci, til þess að gagnrýna auglýsingamennsku og yfirborðsmennsku þar sem heilögum táknum er skipt út fyrir innihaldslítil vörumerki. Þegar ég horfi yfir mynd Detzner´s af öllum hinum glamúrlegu vörumerkjum, sem gleðja börnin og er að finna í hinum litskrúðugustu pökkum á morgunverðarborðum okkar flestra, þá leiði ég hugann að mynd Susan White af veislu Jesú með kókoshnetunum og melónunum og sannri næringu sem gefur kraft og nýtt líf. Ef Cox minnir okkur á mikilvægi líkamans, kynþáttar, og kyngervis í veislu Guðsríkisins, þá tengir White saman trú og menningu, kynferði og tengsl við náttúruna við gleymum of oft að að flytja að borði Drottins. Og Dretzner spyr okkur í mynd sinni hvort við séum að þiggja eitthvað djúpt og nærandi í lífi okkar, eða fylla tómann magann með sykruðu morgunkorni og yfirborðsmennsku.
Ég held því þess vegna fram að það sé ekkert athugavert við það að yrkja frekar út frá mynd DaVincis, þegar það er gert til þess að auka enn á dýpt og táknmál myndefnisins. Og það held ég að listamennirnir þrír hafi gert í myndum sínum af veislunni miklu. III. Í upphafi september mánaðar var íslensk þjóð kölluð einu sinni enn að veisluborði Jesú að hætti DaVinci. Þá hafði símafyrirtæki hugkvæmst að markaðsetja sitt nýjasta tól með því að setja það inn í píslarsögu Krists. Og rétt eins og listamennirnir sem ég áður nefndi nýttu sér hið klassíska málverk Da Vincis, þá er Jesús í framsetningu Símans hf. enn einu sinni kominn í hinn gamalkunna loftssal ásamt vinum sínum. Ólíkt guðspjallinu jafnt sem DaVinciverkinu, er Jesús í meðförum Símans hf hins vegar kominn með myndsíma í hendur, sem gerir honum kleift að fylgjast með svikum Júdasar fyrir 30 silfurpeninga. Ólíkt listamönnunum þremur sem ég hef þegar nefnt, sér Síminn hf. enga ástæðu til þess að breyta neinu í loftsalnum. Þangað þarf ekki að bjóða fleira fólki. Hverju smáatriði er fylgt út í hörgul, þarna sitja þrettán karlmenn með skegg og í sandölum og einn þeirra er með síma. Og þar með er deginum bjargað, svikin komust upp, enginn er krossfestur og Síminn hf. hefur breytt heiminum.
Vikuna eftir að að Síminn hf. birti auglýsinguna sína fékk fyrirtækið draumaumfjöllun, auglýsingin á hvers manns vörum og þjóðkirkjan meira að segja búin að lýsa vanþóknun sinni á henni. Mig langar til að taka undir með biskupi Íslands þegar hann segir auglýsinguna ósmekklega. Og það er ekki vegna þess að ég telji að þjóðkirkjan þurfi að samþykkja allar auglýsingar eða að það skipti þjóðina öllu máli hvort einstakar auglýsingar þyki fyndnar á Biskupsstofu. Það er ekki veislan sem særir mig við þessa auglýsingu, eða að einhver skuli vilji nota hið gamalkunna stef Da Vincis til að koma boðskap á framfæri. Það er hins vegar athyglisvert hver það er sem setur fram grínið, hver borgar og hver boðskapurinn er sem ætlað er að ná fótfestu.
Og hver er eiginlega boðskapur þessarar auglýsingar þar sem gælt hefur verið við hvert smáatriði til að endurlífga DaVinci? Hver eru skilaboðin, sem Síminn hf. hefur ákveðið að miðla með ærnum tilkostnaði og gegnum táknmál kristinnar trúar? Það er hinn yfirþyrmandi glæsileiki auglýsingarinnar, allur þessi gífurlegi, rándýri umbúnaður utan um nauðaómerkilegan boðskap sem veldur mér áhyggjum. Og þegar stórfyrirtækið Síminn hf. hefur dregið íslenskan almenning upp úr sófanum og inn í loftsalinn, þangað sem kristið fólk hefur sótt styrk og næringu í sorg og gleði um aldir, þá er bikarnum lyft og síminn er helgaður, síminn sem breyta mun heiminum. Einhvern veginn kemur ádeila Dretzners um síðustu pönnukökumáltíðina upp í hugann þegar ég horfi á þennan gjörning Símans hf. Og ég velti því fyrir mér hvort Síminn hf. hafi ekki færst fullmikið í fang þegar fyrirtækið ákvað að gera Jesú Krist með símann á skírdagskvöld að sínu nýja lógói. Það er enginn nýlunda að menn hafi skemmt sér yfir þjáningu og dauða Jesú, eða skríki dofnir fyrir mannlegum harmleik í hinum ýmsu birtingarmyndum. En þegar boðskapur Jesú Krists er settur í óþægilegt návígi við boðskap Símans sem breytir heiminum með nýjum og nýjum innflutningi, þá gerast undarlegir hlutir sem Síminn hf. hefur kannski ekki séð fyrir og er ekkert endilega vörunni til framdráttar. Þegar Jesús og dauði hans á krossi er settur upp á söluborðið og inn í auglýsingarnar, þá afhjúpar dýptin yfirborðið og sýnir það í réttu ljósi. Jesús Kristur og kærleiksboðskapur hans gerir boðskap Símans hf. léttvægan. Þar með hefur húmorinn snúist í öfugan hring, veldur sá sem á heldur. Veldur Síminn hf. Jesú Kristi og boðskap hans?
Guðspjallið segir okkur frá því að Jesús kalli okkur til fylgdar, til samfélags og til kross í þágu Guðsríkisins. Við erum kölluð til að leiða aðra að þessu borði, að næra, efla og styrkja hvert annað, að bera kennsl á þau ósýnilegu og smáðu og leiða þau til hefðarsess í Guðs ríki. Við kunnum að hafa ólíkar skoðanir á því hverjir eru útilokaðir og hverjir eigi að hafa sætaskipti við hvern. Fyrir einum er það málstaður samkynhneigðra sem skiptir mestu máli, annar vill leggja áherslu á öryrkja og þau sem standa höllum fæti fjárhagslega í þessu landi. Hagur kvenna og barna kann að vera þeim þriðja efst í huga, málstaður geðfatlaðra, málefni umhverfisins, stjórnmálaástandið í Burma eða Palestínu. Málefni ekkjunnar. Réttur hins munaðarlausa. Svo mætti lengi telja.
Við þurfum ekki öll að vera á einu máli um slíka forgangsröðun í veisluna, það skiptir meira máli að eitt og hvert sé brennheitt í kærleikanum og opni öðrum dyr inn í Guðsríkið. Slíkt verk, slíkt veisluboð til fylgdar og í samfélagi við Krist býður fram dýpt, gleði og sannra mennsku sem er margfalt meira virði en heimsins sykraða morgunkorn og myndsímar. IV. Jesús segir Fylg þú mér. Fylg þú mér til betra samfélags við náungann, til gleði, trausts og efling mannlífsins í öllum sínum undursamlegu myndum og fjölbreytileik. Fylg þú mér á krossinn og inn í mannlegan harmleik. Fylgdu mér út úr hinum gamla veruleik vanans og inn í nýtt líf þar sem ný bót er sett á nýja flík og nýtt vín á nýja belgi, vegna þess að uppsprettan er gömul en veitir fram hreinum vökva Og í veislunni getur borðið hans Jesú endalaust stækkað ef við leggjum til hug og hjarta og hús Þessi veisla getur gefið okkur næringuna sem við þurfum á að halda. Þannig bankar Guð í bakið á okkur þar sem við stöndum ringluð í tollbúðinni innan um hrúgur af morgunkorni og nýjum græjum. Guð bankar í bakið á okkur og biður okkur að gera rétt opna hús okkar og huga. Svo sem forðum var prédikað fyrir munn Jesaja spámanns, þá er okkur ætlað að leita… þess, sem rétt er. Hjálpið þeim, sem fyrir ofríki verður.
Til að hlýða því boði þurfum við að leita í annað og betra fóður en auglýsingar og tákn Símans hf.
Hinum ögrandi nútímauppstillingum á veislu Da Vincis er ætlað að hreyfa við þeim sem eru orðnir of þaulsetnir í sætunum næst Jesú. Við þurfum þess vegna að biðja um stærra hús og stærra borð í húsi Levís, þar sem fleira fólk fær sæti og þar sem ríkir jafnrétti, skilningur og samúð, þar sem hver fær að vera eins og hann er í návist Jesú. Þá hefur heiminum verið breytt, og fyrr ekki.
Dýrð sé Guði, föður og syni og heilögum anda, svo sem var í upphafi, er og verður um aldir alda. Amen. Takið postullegri kveðju: Sjálfur friðarins Guð helgi yður algjörlega og andi yðar, sál og líkami varðveitist alheil og vammlaus við komu Drottins vors Jesú Krists. Amen
