Náð sé með yður og friður frá Guði föður vorum og Drottni Jesú Kristi.
1. Ungur maður var á ferðalagi um Ísland fyrir 200 árum. Skoskur var hann á vegum Hins breska og erlenda biblíufélags sem nýlega hafði verið stofnað. Mikil félagsvakning var að hefjast í samfélagi og kirkju. Ebenezer Henderson hét maðurinn. Hann hafði aldrei setið hest áður en nú ferðaðist hann umhverfis allt landið í þremur ferðum, tvö sumur og hafði vetursetur í Reykjavík, sem var óvanalegt meðal erlendra ferðamanna þá. Í allt fór hann 4.250 km. í þessum ferðum sínum.
Það má enn finna merki um ferðir hans fram í Eyjafjarðarsveit. Á kirkjuloftinu í Grundarkirkju var geymt bókasafn sr. Jóns lærða Jónssonar frá Möðrufelli. Þar eru áritaðar bækur frá þessum ágæta ferðamanni sem hann sendi sr. Jóni til að hvetja hann til dáða varðandi útgáfu á fyrsta kristilega eða evangelíska tímariti á landinu.
Þeir skrifuðust á um margra ára skeið. Sum bréf sr. Jóns birtust í virtu tímariti Hins breska og erlenda biblíufélags og eru eintök af því í safni sr. Jóns lærða. Bréfsamskipti þeirra eru á handritadeild þjóðarbókhlöðunnar og í skjalasöfnum erlendis. Þau eru lýsandi vitnisburður um hug þessara manna, að vilja dreifa Guðs góða orði til meðbræðra sinna og systra. Enn eru til Nýja testamenti í kirkjum þar fremra í Eyjafjarðarsveit sem Ebenezer Henderson kom með í farangri sínum. Það var aðalverkefni hans, að dreifa nýrri þýðingu á Nýja testamentinu til Íslendinga og Biblíum, sem hann og samstarfsmaður hans Paterson höfðu unnið að árunum á undan að gefa út. Í einu Nýja testamentinu hefur Sr. Jón lærði ánafnað bókina sóknarbarni sem hafði skuldbundið sig til að lesa hana og koma með hana við prófastsvísitasíu, bæði til að bókin varðveittist vel og að hún væri lesin.
Henderson skrifaði ferðasögu sína. Þar eru heillandi frásagnir af því hvernig Íslendingar tóku við orðinu. Eins og þegar hann kom niður í Eyjafjörð og fólkið safnaðist í kringum hann og hann gaf þeim Nýja testamenti á þeirra máli svo það gæti lesið sjálft. Fólkið lagði mikið á sig til að eignast bókina. Hann gaf Íslendingum góðan vitnisburð, hrifinn af landi og þjóð, sögu og menningu. Hann lýsti Íslendingum eins og Jóhannes segir frá vakningunni í Samaríu sem byrjaði með samtali Jesú við samversku konuna. Það var verk að vinna, knýjandi, kærleikur Guðs knúði þessa menn með brennandi mannúð, að vinna samferðafólki sínu gagn með því að boða trúna, vekja von, við erfiðar aðstæður, eins og voru þá í landinu. (Felix Ólafsson (1992): 116-117.)
Sr. Jón var ekki heima þegar Henderson kom í fyrri ferð sinni norður 1814 en þeir áttu tal saman á Akureyri. Andar þeirra mættust og fóru þeir að skrifast á. Næsta sumar 1815 kemur Henderson gagngert að heimsækja sr. Jón og áttu þeir innilegt og vekjandi samtal sem átti eftir að móta líf sr. Jóns sem var þá mörgum árum eldri en Henderson. Þeir ræddu um útbreiðslu Guðs ríkis víða um lönd sem var að gerast á þessum árum með nýjum hætti. (Sama rit: 119 og 183-188. Einnig Björn Jónsson (1965), Synoduserindi sem birtist í Eimreiðinni s.á.)
2. Ekki hef ég borið saman Henderson og aðra erlenda ferðalanga hér á landi á þessum tíma en þjálfun hans, undirbúningur og staða veitti honum sérstöðu sem átti eftir að verða afdrifarík fyrir kristni á Íslandi. Hann var á leið til Indlands til að starfa með William Carrey þeim fræga trúboða þar og mikla brautryðjanda. En Napóleonsstríðið kom í veg fyrir að Henderson kæmist lengra þegar breski flotinn réðst á Kaupmannahöfn 1807. Þangað var hann kominn og fór aldrei til Indlands. En í Kaupmannahöfn fór hann að starfa fyrir biblíufélagið. Hann var ásamt Paterson vini sínum og samstarfsmanni frumkvöðull að stofnun biblíufélaganna á Norðurlöndum. Þeir unnu að biblíuþýðingum og dreifingu á Guðs orði, bæði í austur – til Rússlands og í vestur – til Íslands. Það var sami brennandi áhugi og knúði William Carrey áfram til að þýða og gefa út Nýja testamentið og Biblíur á austrænum tungumálum. Í áðurnefndu bókasafni er lítill bæklingur með dæmi um þýðingu á versinu: „Sú þjóð sem í myrkri gengur sér mikið ljós“. (Matt. 4, 16). Það er með ýmsu letri, á kínversku, sanskrít og mörgum öðrum málum Indverja og Indónesíu. Trúboðið var að vinna að því að allar þjóðir fengju orð Guðs á sínu tungumáli og var Carrey í farabroddi í því starfi. Þessir menn voru fulltrúar fyrir alþjóðlega trúboðsvakningu sem óx og efldist með vaxandi félagsfrelsi og lýðræðisvakningu. Þeir voru að framkvæma stefnu siðbótarinnar að fólk fengi Guðs orð á eigin máli svo það gæti lesið sjálfum sér til uppbyggingar og trúarstyrkingar. (Felix Ólafsson (1992): 51-52.)
Áhrif Hendersons hér á landi tel ég að hafi ekki verið metin sem skyldi. Sigurður Nordal er með athyglisvert innskot í mannlýsingu Jóns Sigurðssonar sem hann kallar Úr launkofum. Hann telur að Henderson hafi með skrifum sínum vakið athygli á þjóðinni Norður í Atlandshafi þannig að menn fóru að virða menningu hennar og sögu, enda var Henderson sannkallaður „Íslandsvinur“. Hann nefndi t.d. einkadóttur sína Thuliu. Svo langt gengur Sigurður Norðdal í mati sínu að hann telur Henderson hafa lagt lóð á vogaskálar varðandi endurreisn Alþingis Íslendinga. (Sigurðar Nordal (1986): 26-27.) En augljósasta merki um starf hans var stofnun Hins íslenska biblíufélags sem hann átti frumkvæði að sumarið 1815, þann 10. júlí í tengslum við prestastefnu í Reykjavík. Þar náði hann saman frammámönnum í samfélagi og kirkju. Þeir komu saman í biskupsgarði eftir stefnuna. Henderson kynnti málefni Biblíufélagana og fundurinn samþykkti stofnskrá félagsins með því að hver fundarmaður skrifaði undir skjalið og gaf loforð um framlag til félagsins eftir efnum og ástæðum. Frá fyrstu tíð var biskupinn formaður félagsins. Sú saga hefur verið skráð og má kynna sér á vef biblíufélagsins. (Felix Ólafsson (1992): 172-182.)
En í kjölfar þess starfaði biskup og guðfræðiprófessorar Prestaskólans margir hverjir í þýðingarnefndum og gáfu út biblíuþýðingar 19. aldar. Þannig náði orð Guðs að búa með fólkinu sem hin dýrmætasta perla og uppspretta trúar og vonar. Sveinbjörn Egilsson var einn þeirra sem starfaði við biblíuþýðingarnar svo dæmi sé tekið. Sá hinn sami sem lagði á varir okkar og hjarta jólasálminn: „Heims um ból“. Hann orðaði Guðs rödd. Þannig festist íslenskan í sessi sem mál helgihaldsins og kirkjunnar. Það skiptir máli að orða boðskapinn á íslensku eins og á hverju öðru máli þannig að hann nái til hjartans. Og það hefur Hið íslenska biblíufélag kappkostað að gera í tvö hundruð ár. Guði sé þökk fyrir öll þau sem hafa lagt hönd á plóginn.
3. Eins og kunnugt er hafa Íslendingar rekið kristniboð í Eþíópíu um áratuga skeið. Ég var svo heppinn, vil ég segja, fyrir nokkrum árum að sinna Eþíópíumanni einn dag sem var í heimsókn á vegum kirkjunnar. Hann hafði tekið þátt í þýðingarstarfi í heimalandi sínu og að sjálfsögðu var biblíufélag að styðja þýðingarstarfið. Ég fór með hann út eftir í Laufás. Við skoðuðum gamla bæinn sem kom honum kunnuglega fyrir sjónir, vanur að lifa svona nálægt moldinni. En þegar við komum út í kirkju og ég sýndi honum og sagði honum frá Guðbrandsbiblíu komst hann við að við skyldum fá Guðs orð á eigin tungumála fyrir mörgum öldum. Ég sé hann ennþá fyrir mér við bókina góðu. Hvers vegna er þetta orð svona mikilvægt?
Ástæðan er viskan sem Guðs orð veitir okkur. Nú er ekki lengur vitnað í orðið og sagt: „Drottinn segir“. Nú er tískan að þykjast skynsamur og segja: „Vísindin segja“. En skynsemin ein gefur okkur ekki visku, því að viskan er hjartans mál. Það er tungumál Biblíunnar ef menn vilja hlusta. Nú gæti ég rakið mig í gegnum rit Biblíunnar og sýnt fram á viskuna sem felst orðinu. En guðspjallið sem við hlustuðum á hér áðan er lýsandi dæmi um visku Biblíunnar sem við megum ekki glata.
Fyrir um 200 árum urðu mannréttindi grundvöllur þjóðanna með frelsishugsjónum, trúfrelsi og félagafrelsi, sem m. a. kristið fólk hélt fram og studdi. Mannréttindi eru góður grundvöllur samfélags en út frá mínum bæjardyrum séð sem kristins manns tel ég þau ekki nægjanleg. Mannúðin er einnig góð sem knýjandi afl í mannlegu samfélagi. Öllu betri en að ímynda sér að græðgin sé hreyfiafl allra hluta til góðs. En ekki einu sinni mannúðin er nægur grunnur fyrir rétta breytni í þeim vanda sem við stöndum frammi fyrir í dag í átökum suður og norðurhluta heimsins. Trúarbrögðin helstu leggja til kærleikann sem grundvöll mannlegs samfélags og það er gott. Gullna reglan er sögð vera til í öllum helstu trúarbrögðum heims. En boðorðin duga okkur ekki einu sinni, vegna þess að okkur tekst ekki að halda þau.
Rétt breytni að kristnum skilningi, sú sýn, sem kristin trú gefur okkur fyrir andann, snýst um leiðsögn Jesú Krists, Meistarans frá Nasaret. Hér finnst eflaust einhverjum að ég missi flugið og hrapi niður eins og fluga. En það er síður en svo. Við kristið fólk megum ekki láta telja okkur trú um að fagnaðarerindið sem okkur er trúað fyrir sé úrelt. Því er svo sannarlega haldið fram eins og var einnig á tímum Henderson sem barðist gegn skynsemistrú. Prestar vísindanna ganga um hallir þekkingarinnar og gefa fólk ráð hingað og þangað. En alþýðumaðurinn Jesús á í höggi við þessa prestastétt eins og á jarðvistardögum sínum. Hann beinir sjónum okkar að lífinu, réttri breytni, en ekki að einhverjum stórkostlegum kenningum.
Hvernig leiðbeindi Jesú okkur? Ekki bara með orðum heldur fyrst og fremst með lífi sínu. Jóhannes guðspjallamaður sem segir söguna um Jesú við brunninn í Síkar og samtal hans við samversku konuna bendir okkur á það. Þetta er engin venjuleg hversdagssaga heldur lærdómssaga fyrir kristið fólk að breyta eftir. Ef Jesús er meistarinn þá eigum við að breyta eftir þessari sögu. Lærisveinarnir koma inn í söguna í okkar sporum til að læra af Jesú og þeir verða hissa á því að hann er að tala við útlenska og fyrirlitlega konu að þeirra mati. En hún verður til þess að vekja allt þorpið sitt til vitundar um Jesú sem vatn lífsins. Og lærisveinarnir, þeir eru að velta því fyrir sér hvort Jesús hafi fengið eitthvað að borða! Stundum erum við svona í söfnuðinum, úti á þekju, miðað við þann boðskap, sem okkur er trúað fyrir.
Fyrst þetta. Jesús brýtur reglur gyðinga að umgangast ekki Samverja, vegna þess að þeir töldu þá blendna í trúnni. Ég veit nú reyndar bara um einn sem ekki er blendin í trúnni, en hvað um það. Þá talar Jesús við konu sem þótti ekki sæmandi fyrir karlmann í hans stöðu. En Jesús var svo mikill jafningi að það fór alveg með kennimennina í þá daga.
Svo þetta. Hann varð að fara um Samaríu. Það var eins og hann vissi af þessari konu og þessu þorpi. Mannúð hans var svona en meira en það kærleikur hans til fólks var með þessum hætti. Hann varð og fór af stað. Samtal Jesú og samversku konuna er dæmi um sálgæsluviðtal þar sem umhyggja fyrir einstaklingi, skoðunum og tilfinningum, er í heiðri höfð, en um leið góð leiðbeining í andlegum efnum. Hann tók á sektarkennd konunnar og vanda samfélagsins, en flúði ekki, þó að vandinn virtist óyfirstíganlegur.
Þá komum við að aðalatriði sögunnar. Konan uppgötvar að hún hafði með Guð að gera í þessu samtali við Jesú. Ef við kristið fólk komum því ekki inn í kollinn á okkur og líf þá höfum við ekkert fagnaðarerindi fram að færa. Þá missum við flugið. Við tilbiðjum í anda og sannleika, ekki á einhverjum helgistað, heldur þar sem Jesús er, þar biðjum við hann og lofum, fyrir það sem hann er okkur. Jesús viðurkenndi konuna, gaf henni gildi, í sínum ömurlegu aðstæðum, fyrirlitin af samfélaginu, útskúfuð.
Þetta er hin kristna sýn á manninum: Þú hefur gildi vegna þess að þú ert Guðs og Guð leitar þín. Mín skoðun er sú að þetta er lang traustasti grundvöllur mannréttinda í samfélagi manna. Enda trú mín og sannfæring. Og meira en það þetta er ekki eitthvert boðorð sem öllum ber að halda heldur gefst okkur hjálp þar sem Jesús er. Hann er fyrirmynd okkar eins og í þessari sögu. Og ekki nóg með það. Hann gefur okkur hjálpara sem andvarpar í okkur og stendur með okkur í lífsglímunni. Að trúa er að áræða að ganga inn í aðstæður, yfir til annarra, sem hugsa öðru vísi en við sjálf, eru jafnvel með allt annan lífsgrundvöll, en fólk eins og við, sem Guð elskar og vill vel. Í þeirri trú held ég af stað. Guð má vita hvar ég enda í þessari trú minni. En það er bara allt í lagi, ef ég hef hann sem leiðarljós. Ég er að lýsa þessu sem Jesús talaði um „að tilbiðja Guð í anda og sannleika“.
4. Þannig eigum við kristið fólk og söfnuðir að bera Jesú vitni í samtíma okkar, eins og þessi dæmi úr fortíðinni sýna okkur, standa vörð um þau grunngildi, sem Guðs orð leggur okkur á hjarta, að allir menn eiga rétt á að vera Guðs börn, vegna þess að Jesús hefur gefið það með sér, að við megum ávarpa Guð sem himneskan föður okkar. Þar með erum við líka bræður og systur, knúin áfram af kærleika Guðs, en ekki eigin löngunum og girndum.
Guð gefi að Biblíufélagið hér á landi og annars staðar megi starfa að því um ókomin ár og vil ég nota tækifærið og hvetja allt kristið fólk að gerast meðlimir í því og styðja það í sínu stóra verkefni að allar þjóðir fái Guðs orð á eigin tungumáli.
Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.
Náðin Drottins vors Jesú Krists, kærleiki Guðs og samfélag heilags anda sé og veri með oss öllum.
