Fyrir skömmu skrifuðust fulltrúar meiri- og minnihluta í borgarstjórn Reykjavíkur á um þátttöku trú- og lífsskoðunarfélaga í velferðarþjónustu í Fréttablaðinu (14. og 15. 3.). Það sem umræða þessara aðila þyrfti þó helst að snúast um er hvert sé ásættanlegt lágmark í þeirri þjónustu sem hið opinbera veitir þeim sem standa höllustum fæti í samfélagi okkar.

Margs konar velferð Mögulegt er að byggja upp velferðarkerfi eftir ólíkum leiðum. Sú leið sem helst hefur verið farin á Norðurlöndunum felst í að hið opinbera kostar velferðarkerfið af skattfé okkar. Kostir þess eru fjölmargir. Það er t.a.m. lögboðin skylda ríkis og/eða sveitarfélaga að tryggja öllum mannsæmandi lágmarkslífskjör en slíkt er frumlægur réttur okkar hver svo sem staða okkar er að öðru leyti. Margir hafa aftur á móti bent á það sem óskost að þetta fyrirkomulag geti firrt okkur samfélagslegri og sammannlegri ábyrgð. Þeir líta þá svo á að það sé kostur að við sem betur erum sett látum eitthvað af hendi rakna til almennrar velferðar af fúsum og frjálsum vilja. Önnur leið er að velferðarkerfið sé í ríkum mæli byggt upp af frjálsum félagasamtökum sem heyra til „þriðja geiranum“ sem samanstendur af samtökum og -stofnunum sem starfa utan hins opinbera og sækjast hvorki eftir hagnaði né dreifa honum. Þessum geira tilheyra líknarfélög, hjálparsamtök og stofnanir, trúfélög og neytendafélög svo nokkuð sé nefnt. Veikleikar velferðarkerfis sem hvílir á „þriðja geiranum“ er að í skjóli þess getur hið opinbera vísað frá sér ábyrgð og stjórnvöld látið félagasamtökum eftir að ráða ferðinni í velferðarmálum.

Bland í poka? Velferðarkerfi okkar er samþætt úr þessum tveimur leiðum. Við höfum byggt hér upp kerfi sem hvílir á hinni norrænu velferðarhugsun. Hjá okkur liggur hið félagslega öryggisnet þó lágt og möskvar þess eru stórir. Af þeim sökum hafa margir lent hér í frjálsu falli. Fé hefur aldrei legið hér á lausu til velferðarmála ýmist vegna stefnu stjórnvalda eða sökum þess að fé skorti eins og segja má eftir Hrun. Á móti kemur að sjálfboðasamtök af ýmsu tagi hafa verið virk í velferðarmálum og þátttaka í landssöfnunum hefur verið góð. Ætíð verður þó að spyrja hversu mikið hið opinbera geti dregið úr þjónustu sinni án þess að bregðast skyldum sínum í því velferðarsamfélagi sem við viljum flest vera hluti af.

Þáttur trú- og lífsskoðunarfélaga Trú- og lífsskoðunarfélög hafa ætíð verið fyrirferðarmikil innan „þriðja geirans“ enda er það samofið eðli þeirra flestra að vinna að samfélagsmálum. Þegar kristin trúfélög eiga í hlut má benda á að sagan af miskunnsama Samverjanum er ein af lykilsögunum sem notaðar eru til að lýsa inntaki trúarinnar. Það er hluti af kristinni trú að vinna að velferð. Þá er það gömul reynsla og ný að meira verður oft úr peningunum þar sem starf og hugsjón fara saman eins og oftast er í trú- og lífsskoðunarfélögum. Það væri því skaði ef samtökum af þessu tagi væri ýtt úr úr velferðargeiranum eða byggðir upp eldveggir milli þeirra og hins opinbera félagsmálakerfis. Betra væri að þétta samvinnu hins opinbera og „þriðja geirans“ með hagsmuni neytendanna í huga. Þegar hið opinbera gengur til samstarfs við trú- og lífsskoðunarfélög á sviði velferðarþjónustu sem m.a. felur í sér styrk af almannafé er nauðsynlegt að reglubundið faglegt eftirlit sé með starfinu, að séð sé til þess að styrkurinn fari aðeins til velferðarmála en ekki annars starfs og að ekki sé krafist þátttöku í trúariðkun í velferðarþjónustu sem kostuð er af almannafé. Hitt ætti aftur á móti að vera hættulítið að trúartákn séu til staðar eða trúarrit liggi frammi til frjálsra nota þar sem þjónustan er veitt.

Hætta á innrætingu? Í þessu mikilvæga máli ríður mest á að sem flestir sameini krafta sína í fjölbreyttu og þróttmiklu starfi meðal þeirra sem verst eru sett, sem og að hið opinbera hlaupi ekki undan merkjum sem fyrsti ábyrgðaraðili á því sviði. Hitt virðist fullmikil rétthugsun að hafa áhyggjur af því að fullorðið fólk verði fyrir trúarlegri innrætingu þótt trú- eða lífsskoðunarfélög veiti þjónustuna sé fyrrgreindra viðmiða gætt. Á þessu sviði gilda þrátt fyrir allt aðrar aðstæður en í skyldunámsskólum og því ómögulegt að færa reglur um svigrúm trú- og lífsskoðunarfélaga þar óbreyttar yfir á velferðarþjónustu meðal fullorðinna sem fara með eigið forræði. — Í því gæti falist forræðishyggja sem sjaldan á rétt á sér!