Í Fréttablaðinu 20. september 2011 birtist stutt grein eftir Friðrik Schram prest íslensku Kristskirkjunnar undir yfirskriftinni „Hafður fyrir rangri sök“. Í greininni átelur Friðrik Fréttablaðið fyrir að hafa skrumskælt boðskap sinn varðandi samkynhneigð. Ennfremur gagnrýnir Friðrik mannréttindastjóra Reykjavíkurborgar í grein sinni vegna nýafstaðinnar úthlutunar úr Kirkjubyggingarsjóði Reykjavíkurborgar, þar sem umsókn íslensku Kristskirkjunnar var hafnað á grundvelli afstöðu safnaðarins til samkynhneigðar, en þessa afstöðu má lesa út úr pistlum Friðriks sjálfs, til dæmis „Nú er ráð að gæta að sér“, „Sorgardagur hjá þjóð og kirkju“, og „Foreldrar, gætið barnanna ykkar fyrir Samtökunum 78“ sem finna má á heimasíðu Íslensku Kristskirkjunnar. Í þriðja lagi telur Friðrik að hann og söfnuður hans verði fyrir aðkasti fólks vegna afstöðu sinnar til samkynhneigðar. Friðrik álítur að ef samkynhneigt fólk hafi áður orðið fyrir mismunun vegna kynhneigðar sinnar hafi dæmið nú snúist við. Þannig sé gagnkynhneigðu fólki sem er í nöp við samlíf fólks af sama kyni nú mismunað og umburðarlyndi skorti fyrir skoðunum þeirra.
Í þessari grein hyggst ég hvorki svara fyrir ritstjórn Fréttablaðs eða mannréttindastjórann heldur beina sjónum mínum að þriðju umkvörtun greinarhöfundar, sumsé þeirri að hann og söfnuður hans verði fyrir fordómum, umburðarleysi og misrétti vegna afstöðu sinni til samkynhneigðar.
Friðrik Schram tekur það skýrt fram að hann beri engan kala til samkynhneigðs fólks og telji hneigð þess til sama kyns hvorki til syndar né glæps. Hann gerir þannig skýran greinarmun á hneigð og „framkvæmd“, svo vitnað sé í pistil hans „Nú er ráð að gæta að sér“. Í sama pistli biður Friðrik fólk um að lasta ekki þá „sem eru afbrigðilegir á einhvern hátt“. Vegna þessarar tvískiptingar skilur Friðrik ekkert í því að menn væni sig um fordóma gagnvart samkynhneigðu fólki, því að hann er ekki á móti samkynhneigðu fólki, aðeins kynlífi þess. Tvískipting kynverundarinnar í kynlíf annars vegar og hneigð hins vegar hefur reyndar fyrir löngu gengið sér til húðar og er að engu leyti í samræmi við þær tegundir kristinnar siðfræði sem láta sig nútíma þekkingu á kynlífi, kynferði og kyngervi einhverju skipta. Siðfræðingurinn Sólveig Anna Bóasdóttir, dósent við guðfræðideild Háskóla Íslands, sem er fróðust kristinna guðfræðinga um kynlífssiðfræði bendir á í bók sinni Ást, kynlíf og hjónaband (Salka, Reykjavík, 2008, bls. 79-86) á fimm viðhorfum til samkynhneigðar þar sem dregnar eru upp hliðstæður við „siðferðisskort“, „sjúkdóm“,“blindu“ „litblindu“ og „örvhendni“ eftir því hversu neikvætt viðhorfið er til samkynhneigðar. Þeir sem hafa hliðstætt viðhorf til samkynhneigðar og sjúkdóma telji að fólki sé vorkunn sem „þjáist“ af samkynhneigð, því þau geti ekki að raun sinni gert. Eina ráðið við þessum harmkvælum í greiningu Sólveigar Önnu sé þannig það sama og hjá alkóhólistum, þ.e. að halda sig frá skaðvaldinum, gerast óvirkir hommar og lesbíur.
Ég get ekki lesið út úr pistlum Friðriks neina tilraun til að útskýra samkynhneigð eða draga hliðstæður við aðstæður á borð við sjúkdóma eða áfengisböl. Ég tel hins vegar að hliðstæðan við sjúkdóminn og áfengisbölið hjá Sólveigu Önnu falli vel saman við málflutning Friðriks, þar sem samkynhneigt fólk er talið „afbrigðilegt á einhvern hátt“ og þennan afbrigðileika verður að umbera og koma á hann einhverjum böndum. Sólveig Anna segir frá því að þau sem hafa þetta viðhorf til samkynhneigðar telji sig ekki alls ekki hafa fordóma gagnvart hommum og lesbíum. Þetta einkenni „sjúkdómshópsins“ í greiningunni getur skýrt sárindi Friðriks yfir því hvernig honum finnst Fréttablaðið og í raun allur almenningur vera að fara með sig og söfnuð sinn sem þó vilji „hinum afbrigðilegu“ allt hið besta.
Niðurstaða Sólveigar Önnu er þessi:
„Endurskoðuð kristin kynlífssiðfræði leggur áherslu á gæði hins líkamlega, sem er ekki andstæða hins andlega. Kynverund (e. sexuality) er eitthvað sem sérhver manneskja hefur hlotið að gjöf frá Guði og verður þar með að skilja sem eitthvað stórt og mikilvægt fyrir manneskjuna. Hugmyndin, sem oft hefur verið færð fram af guðfræðingum, að fólk megi vera kynverur en ekki lifa sem slíkar er guðfræðilega óásættanleg og órökrétt.“ (bls. 89).
Undir þau orð Sólveigar Önnu vil ég taka, því kynverund er ríkur og mikilvægur þáttur í því að vera manneskja. Þær manneskjur eru ekki allar eins og elska ekki allar á sama hátt. Gloppan í röksemdafærslu Friðriks felst í því að telja að hægt sé að greina með skörpum hætti á milli kynhneigðar og kynlífs, en hvort tveggja hneigðin og kynlífið eru ríkur þáttur kynverundar. Þessar niðurhólfanir kynverundarinnar bera með sér viðhorf um að kynlíf sé almennt varasamt og megi aðeins nálgast undir stífri og þóknanlegri stjórn. Slík viðhorf til kynlífs, kyns, kyngervis og kynhegðunar hafa að sönnu sett mark sitt á kristna hjónabandssiðfræði síðustu 2000 árin, eins og Friðrik bendir á, en það er villandi að setja fram kristna siðfræði sem einhvers konar óbreytilegan staðal óháðan stað og stund. Kristin siðfræði hefur á öllum öldum verið í samræðu við líðandi stund, til dæmis um stríð og frið, túlkanir á boðorðunum, samskipti kynja og viðhorf til barna. Það er kominn tími til að hið gamla vígi kynlífshræðslunnar og gagnkynhneigðarhrokans falli líka innan kristninnar. Að lokum vil ég víkja að þeirri fullyrðingu Friðriks að gagnkynhneigt fólk sem hefur andúð á kynlífi samkynhneigðra búi nú við fordóma sem séu sambærilegir við fordóma þá sem samkynhneigðir verða fyrir. Þessi fullyrðing er að mínu viti gersamlega út í hött.
Það er raunar athyglisvert að Friðrik getur ekki einu sinni viðurkennt að samkynhneigt fólk verði fyrir fordómum, heldur segir hann í áðurnefndri Fréttablaðsgrein: „Samtök samkynhneigðra töldu fyrir nokkrum áratugum að þeir úr þeirra hópi sem vildu lifa eftir hneigð sinni væru beittir misrétti af gagnkynhneigðum.“ Ofbeldi á hommum og lesbíum og fordómar í þeirra garð sem viðgangast um víða veröld og einnig hér á litla og frjálslynda Íslandi virðast þannig í munni Friðriks vera eitthvað huglægt mat sem Samtökin 78 hafa tekið í sig og sem tíðkaðist fyrir langa löngu. Þessi fullyrðing er í ósamræmi við fyrri skrif hans eins og í „Nú er ráð að gæta að sér“ þar sem hann hefur pistil sinn á samúðarorðum til samkynhneigðs fólks vegna þeirrar fyrirlitningar og fjandskapar sem það hefur orðið fyrir.
Andúð í garð samkynhneigðra einstaklinga og andúð í garð þeirra sem hafa andúð á kynlífi fólks af sama kyni er eru ekki sambærilegir for-dómar. Í fyrra tilfellinu er um að ræða andúð á minnihlutahópi og kynlífi þess. Það eru fordómar, en ágætis skilgreiningu á fordómum má finna á vef Háskóla Íslands. Í seinna tilfellinu er um að ræða andúð á fólki vegna andúðar þeirra á minnihlutahópi. Slík andúð verður til vegna gagnrýnnar skoðunar á hleypidómum annarra og sú gagnrýni er grundvölluð á þeirri mannréttindahugsjón sem vestræn nútímamenning byggir á. Sá sem elskar innflytjandann en þiggur ekki verkin hans og vill halda honum fjarri sér er haldinn fordómum. Sá sem elskar konuna en hleður á hana staðalímyndum og ann henni ekki fullrar mennsku er haldinn fordómum. Sá sem elskar hommann en mótmælir því að homminn lifi í samræmi við kynverund sína er haldinn fordómum.
Andúð á fordómum er ekki fordómur.
Mig langar að lokum til að vitna í orð Friðriks Schram í pistlinum „Nú er ráð að gæta að sér“ og taka undir orð hans um kærleikann:
Kærleikur er ekki eingöngu sæt tilfinning í hjartanu. Kærleikur er miklu fremur það að gera rétt, mæta þörfum annarra og gera þeim gott. Tilfinningar koma og fara, en sá sem er knúinn af kærleika spyr ekki hvað honum sjálfum þykir best, heldur hvernig hann geti mætt þörfum þess sem hann er skuldbundinn, ber ábyrgð á og elskar.
Þetta eru orð að sönnu. Og það er vegna meðsystra okkar og bræðra sem við erum skuldbundin, berum ábyrgð á og elskum, sem okkur ber að hafa mannréttindi í heiðri.
