Prédikun í Háteigskirku 15. sd. e. þrenningarhátíð 8.
september 2024
Lexía: 2. Mós. 32.1- 8; Pistill: 1. Tím. 6. 6-12; Guðspjallið:
Lúk. 18.28-30
Kæri söfnuður, líklega er enginn ósnortinn af þeim hræðilegu
slysum og ofbeldisglæpum sem dunið hafa
yfir íslenskt samfélag á undanförnum vikum og hugur okkar allra er hjá þeim sem
hafa misst ástvini sína á voveiflegan hátt, ekki síst hjá foreldrum og
fjölskyldu Bryndísar Klöru Birgisdóttur, 17 ára stúlku sem lést eftir
hnífstunguárás 16 ára gamals drengs á menningarnótt. Það er ekki annað hægt en
að taka undir orð frænku hennar í Facebook-færslu, sem birt var í fjölmiðlum, um að það hlyti að vera til
marks um að eitthvað mikið væri að í okkar litla samfélagi þegar börn væru
farin að ganga um með hnífa og deyða önnur börn. Já, það er eitthvað mikið að. Það
er eitthvað sem hefur riðlast; það hefur orðið einhvers konar rof í þeim siðferðilega
og hugmyndafræðilega grunni sem samfélagið hefur hvílt á hingað til.
Í umræðunni sem skiljanlega hefur vaknað í kjölfarið í
tilraun til þess að finna skýringar á þeim ógöngum sem samfélagið virðist vera
komið í hefur verið talað um geðheilsu og líðan barna og unglinga, fíkn og ofbeldismenningu.
Og í því sambandi er gjarnan – og ekki í fyrsta sinn – bent á hið gríðarlega og
óheilnæma áreiti internets og samfélagsmiðla sem börn og ungmenni hafa verið
útsett fyrir síðan snjallsímar komu fram á sjónarsviðið og urðu ómissandi
fylgihlutur hvers manns, bæði barna og fullorðinna. Oft hefur verið gert lítið
úr slíkum áhyggjum sem ástæðulausu rausi og bent á notagildi snjalltækjanna. Jú,
jú, það er sannarlega rétt af þessari tækni má hafa ýmislegt gagn en það
breytir því ekki að þessi tiltölulega nýtilkomna tækni felur líka í sér miklar
hættur og er í raun ekki barna með færi. Það versta er að hún hefur umbylt því í
grundvallaratriðum hvernig við höfum samskipti hvert við annað og því miður bendir
margt til þess að samskiptamiðlarnir, sem á yfirborðinu virðast auka samskipti,
sem ætti að vera jákvætt, ýti þvert á móti undir einangrun og vanlíðan, ekki
síst ungmenna.
Margt af því sem haldið er á lofti á samfélagsmiðlum
og hefur áhrif á börnin okkar er ekki til þess fallið að auka virðingu þeirra
fyrir sjálfum sér eða öðrum; ég veit að þetta er ekki svona svart-hvítt og að
netið geymir einnig margt fræðandi og gagnlegt en því miður held ég að það sé
ekki efnið sem vekur mesta athygli. Okkur hefur á síðustu misserum orðið
tíðrætt um vaxandi ofbeldismenningu og lækkandi þröskulda hjá ungmennum þegar
kemur að því að beita grófu ofbeldi. Það er varla hægt að halda því fram að þar
spili ofbeldisdýrkun dægurmenningarinnar og óheftur aðgangur að samfélagsmiðlum
enga rullu. En fleira virðist koma til og þar á meðal kórónuveiran.
Grímur Atlason, framkvæmdastjóri Geðhjálpar, gerði það
einmitt að umtalsefni í viðtali í Spursmálum á MBL að svo virtist vera að kórónaveirufaraldurinn
hefði valdið því að börn og ungmenni hefðu misst fótanna og leitað skjóls á
internetinu og í tölvuleikjum þegar þeim var kippt út úr eðlilegri rútínu og
svipt möguleikanum til þess að eiga eðlileg samskipti. Sjálfsmynd og félagsþroski
barna hafi beðið skipbrot í mörgu tilliti.
Í samhengi þessa benti hann á hvernig hið opinbera
kerfi hefði brugðist börnunum og vakti athygli á misræminu í því að 100
milljónum hefði verið veitt í geðheilsuátak barna eftir að svört skýrsla kom út
2021, á sama tíma og ráðgjafarnir sem veittu ráðgjöf í sambandi við sölu
ríkisins á Íslandsbanka hefðu fengið 3 milljarða í þóknun. Það sem Grímur er að
benda á þarna afhjúpar gjörbrenglað verðmætamat sem birtist á svo mörgum sviðum
samfélagsins, verðmætamat sem leggur nánast alla áherslu á efnisleg gæði en
hirðir lítt um sálarheill í víðasta skilningi. Lífsgæðakapphlaupið hefur í för
með sér að líf íslenskra fjölskyldna einkennist af hraða og stressi og vinnuálagi.
Og þegar þreyta og tímaskortur koma saman gefast kannski lítil tækifæri til
innihaldsríkra og uppbyggilegra samskipta. Og þá er spurning hvort börnin verði
ekki berskjaldaðri fyrir öllu því slæma sem tröllríður netinu og fyllist ótta –
jafnvel svo að þau sjái sig knúin til þess að ganga um með eggvopn í vasanum. Og
það er skelfilegt að hugsa til þess að ótti muni stjórna samskiptum fólks í íslensku
samfélagi.
Forseti Íslands sagði í gær að kerfisbreytingar dygðu
ekki til heldur þyrfti öll þjóðin að vinna saman að því að gera kærleikann
að vopninu í samfélaginu. Það er einn siður sem hefur í hartnær tvö
þúsund ár sett fram og boðað samfélagssýn þar sem kærleikur skuli ríkja og
liggja allri samfélagsgerðinni og samskiptum fólks til grundvallar. Sá siður
hefur líka fylgt íslenskri þjóð í þúsund ár í blíðu og stríðu og verður ekki aðgreindur
frá menningu og sögu þessarar þjóðar. Þið vitið að ég er að tala um þann
kristna sið sem kirkjan varðveitir og sem henni ber að boða, þjóðinni til
heilla.
Kirkja og kristni hafa átt undir högg að sækja
undanfarna áratugi og legið undir ámæli fyrir að vera úrelt fyrirbæri; ég hef
jafnvel heyrt því haldið fram að kristinn boðskapur væri bara aumingjaskapur.
En staðreyndin er sú að það þarf miklu meira hugrekki til þess að sýna kærleika
en til þess að beita ofbeldi.
Íslenskt samfélag hefur líklega aldrei þarfnast þess
meir en nú að kirkjan gegni því mikilvæga hlutverki að miðla gildum eins og
kærleika, miskunnsemi og umburðarlyndi sem byggjast á þeim grundvallarmannskilningi
trúarinnar að hver manneskja sé heilög af því að maðurinn sé skapaður í mynd
Guðs.
Það hefur líklega aldrei verið eins knýjandi að leggja
rækt við það sem fegrar og bætir mannlífið og er til þess fallið að byggja upp
heilbrigða sjálfsmynd þess sem ber virðingu fyrir öðrum jafnt sem sjálfum sér –
á grundvelli þeirrar sannfæringar að allir menn séu skapaðir jafnir, í mynd Guðs.
Það hefur m.ö.o. sjaldan verið mikilvægara að boðskapur
kirkjunnar um hina réttu forgangsröðun fái skotið rótum í hug og hjarta
þjóðarinnar, um forgang andans fram yfir efnið, um forgang gagnkvæmrar ábyrgðar
og kærleiksríkra samskipta umfram sjálfhverfan hégóma og lífsgæðakapphlaup. Því
að þegar við dönsum í kringum gullkálfinn steypum við okkur í glötun og ef við
viljum bara verða rík og hugsum ekki um neitt annað þá föllum við í freistni og
lendum í snöru alls kyns óviturlegra og skaðlegra fýsna eins og segir í lestrum
dagsins. Ef við sem samfélag berum hins vegar gæfu til þess að fylgja Kristi með
kærleikann að vopni þá munum við uppskera margfalt.
Davíð Stefánsson frá Fagraskógi orti í einu ljóði sínu
um hætturnar sem felast í efnishyggjunni og mikilvægi þess að rækta andann. Hann
orti svo:
Byrgðu þig aldrei í bústað
þínum
bak við lokuð hlið.
Því stærri veröld sem við
þér blasir
því voldugri sjónarmið.
Láttu þér fátt um flos og
sessur
og fágaða skápa og borð.
Sífellt dekur við dauða
hluti
er dulbúið sálarmorð.
Láttu þér nægja þann ytri
auð
að eiga til skeiðar og
hnífs.
Andleg fegurð og frelsisþrá
er forði til næsta lífs.
Dýrð sé Guði: Föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi, er enn og verða mun um aldir alda. Amen.
