Hvað er langt síðan auglýst var eftir ráðsmanni? Hefur þú einhvern tíma lesið eða heyrt í atvinnuauglýsingum: Ráðsmaður óskast! Þannig embætti eru ekki lengur í boði og ekki víst að nokkur væri viss um hvað ráðsmaður gerir eða væri. Hvað er ráðsmaður og hvernig skilur þú hugtakið?
Þegar orðið er gúglað koma nokkur dæmi í ljós og gjarnan í tengslum við að setja einhvern stjóra vegna búskipta eða fjármálauppgjörs. Og eins og vænta mátti – af því orðið kemur fyrir í dæmisögum Jesú - kann Google að nefna nokkur dæmi í tengslum við trú og Biblíuna.
Þegar farið er að skoða notkun orðsins dagar á manna að starfsheitið ráðsmaður er að hverfa úr máli og lífi fólks og önnur orð að koma í staðinn. Mig grunar að ein af ástæðum sé langvarandi þróun í vestrænum samfélögum í marga áratugi á tuttugustu öld – þróun sem hægt er að kalla siðferðisþreytu. Atvinnubreytingar skákuðu gömlum viðmiðum og gömlu siðferði til hliðar. Þegar auglýst var eftir fólki til vinnu var ekki venjan að vísa til Jesú Krists nema ef ráða átti kirkjulega starfsmenn. Og þar sem ráðsmannshlutverkið var tengt siðferði í Biblíunni þá varð hugtakið smátt og smátt ónothæft. Þegar samfélag tuttugustu aldar var orðið þreytt á siðferði þá datt þetta gamla starfsheiti út og önnur starfsheiti komu í staðinn.
Stjórinn En hver var hin forna merking hugtaksins ráðsmaður? Hvað var að vera ráðsmaður? Jú, ráðsmenn tóku ákvörðun um verk, stjórn, fjárnotkun o.s.frv. Slíkt fólk eru nú nefnt stjórnarmaður, forstjóri, framkvæmdastjóri, deildarstjóri, yfirmaður, staðarhaldari, stjórnarformaður, stjórnmálamaður og embættismaður – svo nokkur séu nefnd. Og þetta fólk hefur umsýsluhlutverki að gegna, stýrir málum fyrir hönd þeirra sem eiga og þeim er ætlað að stýra vel og skila vel. En höfum við þá tæmt hlutverk ráðsmanna? Eru þau aðeins umsýsluhlutverk vegna fjármuna og eigna?
Hvernig er með fjölskyldumálin þín? Hvað um vinnuna? Kemur ráðsmennskan eitthvað þar við sögu? Eða pólitík og stóru siðferðisákvarðanir samtímans, náttúrverndarmál? Og hvað um foreldra Sólrúnar Lilju nýskírðu? Hafa þau ráðsmennskuhlutverki að gegna gagnvart dóttur sinni – og guðfeðgar og fjölskylda einnig?
Beint frá Jesú Kristi Á fyrri öldum voru yfirmannshlutverk líka tengd siðferðisábyrgð – og það var einfaldur kristilegur barnalærdómur að tengja völd og gott siðferði – hvort sem furstar og greifar vildu eða ekki. Það var þein kristileg skylda að vera dygðugir í lífi og verkum. Sálmarnir, bækurnar, guðfræðin og prestarnir minntu á að ráðsmaður ætti skv. boðskap Jesú Krists að nota vald sitt með ábyrgð. Vald og siðvit skyldu fara saman.
Ef orðið ráðsmennska er orðið lítið notað og þar með að hverfa úr máli þjóðarinnar er íhugunarefni hvort siðferðið rýrnar. Við getum t.d. spurt okkur hvort fógin sé einhver siðferðisvídd í orðinu fjármagnseigandi eða orðunum fjárfestir og forstjóri. Flestir skilja þó að stjórn fólks og fjár verður aldrei án gilda. Siðlaus stjórn drepur og veldur óbærilegri þjáningu. Stórfyrirtæki í Evrópu, Ameríku og um víða veröld setja sér því orðið siðareglur vegna þess að siðsemi í viðskiptum borgar sig þegar til lengri tíma er litið. Siðlaus fyrirtæki tapa alltaf á viðskipum. Fyrrverandi ríkisstjórn setti sér siðareglur og núverandi ríkisstjórn ræðir um að setja sér siðareglur. Stjórnvöld, hreyfingar og fyrirtæki ættu að setja skýrar reglur um viðmið, ferla og mörk.
Ráðsmennskan Guðspjall dagsins er um eignir og ráðsmennsku. Til hvers eru eignir? Ef menn eiga hundrað milljónir er það ekki bara einkamál þeirra hvað þeir gera við féð? Eða getur verið að einhver siðleg krafa sé á þeim sem eiga? Börnin, framtíðarkynslóðir, eiga kröfu á hendur okkur um góða meðferð náttúru og eigna, já hvernig við lifum.
Jesús segir sögu, eina af 38 dæmi- eða líkingasögum. Í ræðum og fræðslu talaði Jesús gjarnan um hagnýt mál. Mörgum, sem fara að lesa í Biblíunni, kemur á óvart hversu oft Jesús talar um peninga. Helmingur smásagna hans varðar notkun á fjármunum. Í guðspjalli þessa sunnudags segir Jesús frá peningamanni, sem var nappaður að því að fara illa með. Honum var sagt upp en mátti vinna uppsagnartímann. Ráðsmaðurinn gat því ákveðið með hvaða móti hann skildi við fyrirtækið. Hann sýndi snilldartakta, sem ekki voru þó í þágu húsbóndans heldur hans sjálfs. Hann kallaði í alla, sem skulduðu eitthvað og afskrifaði skuldirnar að nokkru. Tilgangurinn með þessu athæfi var að ávinna sjálfum sér vináttu skuldaranna. Þegar hann væri orðinn atvinnulaus ætti hann þá greiða inni hjá þeim, hönk upp í bakið á skuldaraliðinu.
Trúmennska og heiðarleiki Jesús minir fólk á: Verið vakandi gagnvart hinu sjálfhverfa fólki, verið ekki heilagir sakleysingjar. Trúin á að vera raunhæf. Ljóssins börn eiga að vera raunsæ á sjálf sig, annað fólk og hve lífið er margbreytilegt og tvíbent.
Skilaboð Jesú virðist vera: Fylgist vel með hinum undirförlu. Verið það sem þau eru ekki, gerið ekki það sem þau gera. Í stað þess að láta peninga fylla huga og líf notið þá í annarra þágu, til að hjápa hinum fátæku. Þá verður til fjársjóður á himnum.
Jesús segir örsögu, sem fólk veit ekki hvort það eigi að hlægja að eða taka alvarlega. En af því hún er tvíræð er hún áleitin og umhugsunarverð.
Jesús dregur fram hve viðskipti eru lituð af sjálfselsku og að embættismenn geta verið lélegir þjónar og uppteknir af eigin völdum, stöðu og fé. Freisting valdamanna er að gerast egódólgar. Prettavitið getur orðið gríðarlegt, en þjónustan léleg og réttlætið fótum troðið. Það merkir einnig að í kirkjunni og prédikunarstólnum eigi ekki bara að tala himnesku. Okkur er vissulega ætlað að tala um það sem vel er gert, benda á framúrskarandi þjónustu, framfarir og samfélagslegar bætur, en hika ekki heldur að ræða hvað fer úrskeiðis og hvað er hugsanlega úr takti við trú, gildi og siðferði í fjármálageiranum, náttúrumeðhöndlun, stríðsrekstri og samfélagi. Trú upplýsir menn um líf og lífsstefnu.
Guðfræði er til að hjálpa fólki við að gegnumlýsa kerfi og atferli og greina stefnu til góðs. Í kirkjunni þurfum við að þola að tala líka um tvíbent og flókin mál og þola að bent sé á bresti og slæmt atferli.
Himnesk glópska eða skerpa? Trú er m.a. ný sýn gagnvart hlutverki mannsins í heimi og framtíð. Að trúa merkir ekki að tapa sér í einhverri himneskri glópsku, heldur að trúmaðurinn læri að horfa á heiminn með augum Guðs og vera samverkamaður og Guðs í veröldinni.
Hlutverk okkar er að vera sólarmegin og rækta með okkur líf og gæði. Foreldrar Sólrúnar og ástvinir – fallegu stúlkunnar sem var skírð áðan - hafa ráðsmennskuhlutverki að gegna. Hvort sem þú notar orðið ráðsmaður eða ekki erum við öll ráðsmenn í lífi okkar, stjórn, peningamálum, kirkju, samfélagi og náttúru. Orðið ráðsmaður er kannski týnt en hlutverkið ekki, það er þitt og okkar svo lengi sem við lifum og heimur stendur.
Amen
Neskirkja 17. ágúst 2014. A
Lexían: Orðs. 2.1-6 Son minn, ef þú veitir orðum mínum viðtöku og geymir boðorð mín hjá þér, svo að þú ljáir spekinni athygli þína, hneigir hjarta þitt að hyggindum, já, ef þú kallar á skynsemina og hrópar á hyggindin, ef þú leitar að þeim sem að silfri og grefst eftir þeim eins og fólgnum fjársjóðum, þá munt þú skilja, hvað ótti Drottins er, og öðlast þekking á Guði. Því að Drottinn veitir speki, af munni hans kemur þekking og hyggindi.
Pistillinn: 1. Pét. 4.7-11 En endir allra hluta er í nánd. Verið því gætnir og algáðir til bæna. Umfram allt hafið brennandi kærleika hver til annars, því að kærleikur hylur fjölda synda. Verið gestrisnir hver við annan án möglunar. Þjónið hver öðrum með þeirri náðargáfu, sem yður hefur verið gefin, sem góðir ráðsmenn margvíslegrar náðar Guðs.Sá sem talar flytji Guðs orð, sá sem þjónustu hefur skal þjóna eftir þeim mætti, sem Guð gefur, til þess að Guð vegsamist í öllum hlutum fyrir Jesú Krist. Hans er dýrðin og mátturinn um aldir alda. Amen.
Guðspjallið: Lk 16.1-9 Enn sagði hann við lærisveina sína: Maður nokkur ríkur hafði ráðsmann, og var sá sakaður við hann um það, að hann sóaði eigum hans. Hann kallaði hann fyrir sig og sagði við hann: Hvað er þetta, er ég heyri um þig? Gjör reikningsskil ráðsmennsku þinnar, því þú getur ekki verið ráðsmaður lengur. Ráðsmaðurinn sagði þá við sjálfan sig: Hvað á ég að gjöra, fyrst húsbóndi minn sviptir mig ráðsmennskunni? Ekki orka ég að grafa og skömm þykir mér að betla. Nú sé ég, hvað ég gjöri, til þess að menn taki við mér í hús sín, þegar ég verð sviptur ráðsmennskunni.
Hann kallaði nú á skuldunauta húsbónda síns, hvern og einn. Við þann fyrsta sagði hann: Hve mikið skuldar þú húsbónda mínum? Hann svaraði: Hundrað kvartil viðsmjörs. Hann mælti þá við hann: Tak skuldabréf þitt, set þig niður og skrifa sem skjótast fimmtíu. Síðan sagði hann við annan: En hvað skuldar þú? Hann svaraði: Hundrað tunnur hveitis. Og hann sagði honum: Tak þú skuldabréf þitt og skrifa áttatíu.
Og húsbóndinn hrósaði rangláta ráðsmanninum fyrir að hafa breytt kænlega. Því að börn þessa heims eru kænni í skiptum við sína kynslóð en börn ljóssins.
Og ég segi yður: Aflið yður vina með hinum rangláta mammón, svo að þeir taki við yður í eilífar tjaldbúðir, þegar honum sleppir.
