Við lifum á tímum þar sem mannréttindi eru mikið til umræðu. Í fjölmiðlum fáum við daglega fréttir af fólki víða um heim sem býr við skert mannréttindi. Nú er það svo að lög eru með ýmsu móti í löndum heims. Og ef mannréttindi eru ekki tryggð í lögum einhvers lands, hver getur þá - og af hvaða rökum eða í hvers valdi - talað um það sem betur má fara? Hvaðan koma hugmyndir mann um mannréttindi? Hugtakið mannréttindi er fremur nýtt og kom til sögunnar á 17. öld. Þar með er ekki sagt að mannréttindi hafi ekki verið í umræðunni fyrir þann tíma. „Rætur þess má finna í öllum helstu trúarbrögðum heims og kenningum um siðfræði og stjórnmál, allt frá Plato og Cicero fram til okkar tíma.“ (Mannréttindaskrifstofa Íslands). Og ræturnar liggja reyndar enn dýpra eins og síðar verður greint frá.
Ofar lögum og reglum
Hvað eru mannréttindi? Hver getur sagt til um það hvað mönnum er fyrir bestu? Hugmyndir um að til sé einhver æðri réttur mannsins sem er ofar landslögum og vilja valdhafa á hverjum stað og tíma eru ævafornar. Náttúruréttarkenningin var lengi í smíðum og talin fullmótuð á dögum rómversku stóuspekinganna rétt fyrir Krist og á fyrstu öld eftir Krist. Kjarninn í þeirri kenningu er þessi: „Réttur einstaklingsins ræðst ekki af hlutverki hans heldur hinum algildu lögum sem gilda ávallt og allstaðar.“ Hér er gengið út frá því að til sé réttur sem er ofar lögum og reglum samfélagsins.
Gamli sáttmáli
Löngu fyrir daga fyrr nefndra spekinga öðluðust Gyðingar lögmál sem tjáir réttindi og skyldur þeirra. Ég minnst þess þegar ég var við nám í guðfræði hvað það kom mér og öðrum nemendum á óvart hve mikil áhersla er lögð á mannréttindi í Gamla testamentinu. Þar er mikið rætt um ábyrgð einstaklinga og þjóðfélags. Stjórnvöld eru þar til dæmis brýnd til að gæta réttar útlendingar, ekkna og munaðarlausra, sjúkra og þurfandi. Þar birtist í vissum skilningi pólitísk umræða þess tíma. Nú er pólitík aðallega rædd á alþingi og í fjölmiðlum en hana á líka að ræða í kirkjunni því orð Guðs hlýtur að gefa okkur leiðbeiningar í málefnum þjóðfélagsins, í samskiptum okkar hvert við annað. Lögmálið, með Boðorðin tíu sem kjarna, er gríðarlega mikilvægt og hefur haft ótrúleg áhrif á mótun samfélags manna í heiminum.
Ný túlkun
Í starfi sínu og kennslu var Jesús jafnan í návígi við aðra lögmálstúlkendur. Umræður í guðspjöllunum snúast gjarnan um túlkun á lögmálinu: Hvað er rétt og hvað er rangt? Lífið þá snerist um orð og athöfn eins og það gerir enn. Og í því sambandi má spyrja: Hvernig gengur okkur að lifa eftir orði Guðs, eftir lögmáli hans og fyrirmælum?
Guðspjall sunnudagsins 9. október s.l. (21.28-32) tekur m.a. á því máli. Þar er sagt frá tveimur sonum og hlýðni þeirra eða óhlýðni. Sá fyrri vildi ekki gera að sem hann var beðinn um en svo sá hann sig um hönd og gekk í verkið og kláraði það. Hinn lofaði öllu fögru en aðhafðist ekkert. Svar áheyrenda við spurningu Jesú um hvor hafi gert rétt lét ekki á sér standa. Fyrri bróðirinn var þeirra maður.
Okkar maður – Jón
Fyrrnefndan sunnudag voru liðin 65 ár frá því John Lennon fæddist. Hann var nú enginn sérlegur fulltrúi kirkju eða kristni en hann barðist fyrir mannréttindum. Kannski var hann einmitt bróðir sem engu lofaði en gerði samt hið rétta? Hann hafði í það minnsta mikil áhrif á hugsunarhátt fólks til hins betra og vakti marga af svefni og doða, afskiptaleysi og hálfvelgju.
Orð og athöfn. Trúin er ekki aðeins huglæg afstaða heldur hlýðni við Guð og boð hans. Margt fólk lifir góðu lífi í anda Krists og vinnur kærleiksverk án þess að stunda mikið kirkju og svo eru það hin sem biðja og sækja kirkju en vanrækja kannski kærleikann.
Til guðsþakka
Orð og athöfn, trú og verk, þurfa að haldast í hendur. Verkin afla okkur engra vildarpunkta en þau gera okkur gott og náunganum líka. Góðverkin eru til guðsþakka. Þau eru þakkarfórn fyrir það að Guð elskar okkur eins og við erum. Hann elskar okkur jafnvel þegar við breytum eins og bróðirinn sem við höldum okkur ekki líkjast en líkjumst þó öll. Um þetta snýst fagnaðarerindi kristinnar trúar, gleðifrétt allra tíma. Vissan um þessa elsku Guðs hvetur til góðra verka og eflir viljann til að leggja lífinu lið.
