Foreldrar hans ferðuðust ár hvert til Jerúsalem á páskahátíðinni. Og þegar hann var tólf ára gamall, fóru þau upp þangað eins og siður var á hátíðinni. Þau voru þar út hátíðisdagana. En þegar þau sneru heimleiðis, varð sveinninn Jesús eftir í Jerúsalem, og vissu foreldrar hans það eigi. Þau hugðu, að hann væri með samferðafólkinu, og fóru eina dagleið og leituðu hans meðal frænda og kunningja. En þau fundu hann ekki og sneru þá aftur til Jerúsalem og leituðu hans. Eftir þrjá daga fundu þau hann í helgidóminum. Þar sat hann mitt á meðal lærifeðranna, hlýddi á þá og spurði þá.En alla, sem heyrðu til hans, furðaði stórum á skilningi hans og andsvörum. Og er þau sáu hann þar, brá þeim mjög, og móðir hans sagði við hann: Barn, hví gjörðir þú okkur þetta? Við faðir þinn höfum leitað þín harmþrungin.
Og hann sagði við þau: Hvers vegna voruð þið að leita að mér? Vissuð þið ekki, að mér ber að vera í húsi föður míns? En þau skildu ekki það er hann talaði við þau.
Og hann fór heim með þeim og kom til Nasaret og var þeim hlýðinn. En móðir hans geymdi allt þetta í hjarta sér. Og Jesús þroskaðist að visku og vexti, og náð hjá Guði og mönnum. Lúk. 2. 41-52
Einn varð Guð
Kaþólskur prestur og gyðingaprestur, voru að ræða um framgang í trúarhefðum sínum. Rabbínn spurði klerkinn hvernig málum væri háttað í kaþólsku kirkjunni, hvort hann gæti unnið sig upp og fengið stöðuhækkun? “Jú,” sagði prestur, “ég gæti hugsanlega einhvern tíma orðið biskup.” “Er það allt og sumt?” spurði rabbíinn. “Örfáir verða kardínálar, en það þarf nú pólitískt innsæi og aðgerðir og mikil afskipti heilags anda til að menn nái svo hátt,” sagði klerkur. “Og ekkert meira? spurði rabbíinn stríðnislega. “Jú, örfáir verða verða páfar. En það er algerlega óhugsandi, að ég verði nokkurn tíma hinn heilagi faðir í Róm,” svaraði prestur. Rabbíinn gat ekki á sér setið og spurði enn: “Og hvað svo, er engin æðri en það?” Ertu frá óður, heldur þú að við getum orðið Guð!? svaraði prestur snúðugt. Rabbíinn, af Gyðingum kominn, svaraði rólega: “Ja, við gerum nú gott betur. Einn af okkar strákum varð Guð!”
Jesúmyndir
Kaþólskur prestur hefur ekki aðeins mjög skilgreinda stöðu, heldur á sér bakland líka í þrauthugsaðri guðfræði um upphaf, eðli og hlutverk Jesú og reyndar um margt fleira einnig. Rabbí hefur líka sínar hugmyndir. Allar vestrænar kynslóðir hafa leitað að Jesú, fundið, túlkað og uppteiknað eigin myndir af meistaranum frá Nasaret. Eitt sinn var það ímyndin af hinum vitra siðvitring, sem hreif. Í annan tíma var það kraftaverkamaðurinn eða orðsnillingur. Í sumum kirkjuhefðum var lögð áhersla á fórnarhlutverk og endurgjald hins krossfesta, í öðrum á upprisuljóma páskanna. Kristur, hinn stríðandi konungur, höfðar til sumra, einstaklinga, hópa og tíma. Mjúklátur mildingurinn er öðrum nærstæður. Stundum hefur Jesús verið í mynd andófsmannsins, sósíalistarnir sáu í honum fyrsta kommúnistann, jafnréttisaktívistar skapandi frelsispostula og bróður hinna kúguðu og fátæku. Ó, Jesú bróðir besti. Myndir Jesú Krists eru margar. Hver er mynd þín af Jesú? Hvers leitar þú?
Fermingarstrákurinn Jesús
Guðspjallstextinn fyrsta sunnudags eftir þrettánda fjallar um leit, margþætta og margvíslega leit. Fyrir það fyrsta voru María og Jósef að leita að Jesú. Reyndar er kostulegt, að það hafi tekið þau a.m.k. heilan dag að uppgötva að hann væri týndur. Þá sneru þau við og voru svo þrjá daga að leita. Reyndar gæti merkingin verið sú, að þau hafi fundið drenginn á þriðja degi frá ferðarupphafi. Að finna Jesú getur verið tímafrekt!
Jesús var orðinn 12 ára og bar eins og jafnöldrum hans að fara til Jerúsalem til að taka þátt í manndómsathöfn, hliðstæðu fermingar í okkar hefð. Ég hefði gjarnan viljað hafa Jesú í fermingarhópnum. Jórsalaferðin var undirbúin og farin. Jesúfjölskyldan komst klakklaust á leiðarenda og sveinninn hefur gengið í gegnum ritúalið.
Síðan heimferð, konur og börn fóru gjarnan á undan körlunum, hvort sem það hefur verið vegna þess að þeir fóru hraðar yfir - eða að þeir höfðu einhver aukahlutverk umfram hin. Kannski voru þeir bara að skemmta sér!
Við getum ímyndað okkur, að foreldrar Jesú hafi treyst strák, hafa haldið, að hann væri á heimleið, allt þar til þau hittust á leiðinni. Þá kom í ljós að hann var týndur og þau neyddust til að snúa við. Leitin hófst.
Jesús týndur
Hvernig lýsir maður því þegar Jesús er týndur? Tólf ára gutti, engin barnastjarna í Palestínu og því óþekktur. Ekki hafa þau sagt, að hann væri frelsari heimsins eða að hann væri mannssonurinn. María hefur ekki vogað sér að segja frá, að þegar hann hafi fæðst hafi harðstjórinn Heródes orðið svo hræddur, að hann hafi látið deyða alla nýbura á svæðinu sunnan Jerúsalem. Ekki hafa þau sagt, að hann væri herkonungurinn Messías. Það hefði sent þau beina leið í fangelsi Rómverja.
Væntanlega hafa þau bara lýst venjulegum unglingsslána, íhugulum og spyrjandi. Þau hafa kannski óttast að búið væri að limlesta hann eða jafnvel myrða. Allir foreldrar geta sett sig í þeirra spor, ímyndað sér kvíðann. Í hverju hafði hann lent? Hvað hafði komið fyrir?
Þau hafa farið á lögreglustöðina. Nei, enginn hafði rekist á hann. Þau þekktu leitandi hug hans og hafa vonast til, að hann kynni að laðast að guðsmönnunum og því farið í musterið. Viti menn, sat ekki Jesús þar eins og prútt fermingarbarn, spurði greindarlega, reyndi fræði þjóðar sinnar, ræddi álitaefni í trú og siðferði og vildi svör. Þetta er engin morðsaga, heldur heillandi þroskasaga um skarpan ungling í leit að svörum við rosalegum spurningum. Hvað hann borðaði og hvar hann svaf vitum við ekki. Síðar minnti hann á, að matur hans var nú að gera vilja þess, sem sendi hann. Og mannsonurinn er heimilislaus, á engan höfuðhvílustað.
Leit Jesú að eigin sjálfi
Hvað ræddi unglingurinn við fræðimennina? Hann vildi skýringar, ekki aðeins á pólitík eða menningarmálum, á trúarlegum skyldum, heldur enn róttækari málum, hver hann sjálfur væri. Jesús óx örugglega ekki upp með einhverja barnatrúarvissu um, að hann væri Messías, frelsari heimsins, læknirinn besti, ljós heimsins, brauð veraldar o. s. frv. Hann bjó í smiðshúsi í Nasaret, reyndi að fá botn í hvað grunurinn í djúpum hugans merkti, hvað upphaf hann hefði og hvernig hann gæti brugðist rétt við í upplifunum, af hverju máttur hans stafaði og hvað hvötin merkti. Kannski hefur mamman talað við hann um reynslu sína og vangaveltur. Kannski hefur Jósef líka rætt málið og frændfólkið minnt á sérstakar aðstæður í frumbernsku. Svo hefur lífsreynslan bætt í sjóðinn.
Hann vildi svar við meginspurningunni: Hver er ég? Til hvers lifi ég og hvert er hlutverk mitt í lífinu? Guðsmennirnir gátu veitt honum sértæk svör um ákveðin atriði, en hann varð sjálfur að vinna úr efninu, og marka stefnu sem vörðuðu sjálf hans, þetta sem við getum kallað sjálfsskilning og þar með lífsstefnu. Jesús átti val, naut algers frelsis.
Foreldrar fundu - en unglingur Guð
Meðan foreldrarnir leituðu að unglingnum var Jesús að leita að sjálfum sér. Þau fundu tryggan og góðan son, en hann fann Guð hið innra, í sjálfum sér. Svör hans við spurningum foreldranna virðast harkaleg en skiljanleg, þegar guðsvitund Jesú og vitund um hlutverk og köllun er höfð í huga. Nokkra þætti í sjálfsvitund Jesú getum við greint í ræðum hans. Á henni byggir síðan íhugun guðfræðinga og trúmanna um allar aldir, með réttu og röngu.
Þegar við förum yfir guðspjöllin sjáum við, að sagan um unglinginn í musterinu er eina bernskufrásagan um Jesú. Jólasöguna þekkjum við og næst á eftir henni kemur svo þessi musterisferð og leitin að Jesú. Síðan ekki söguna meir fyrr en meira en einum og hálfum áratug síðar, þegar Jesús byrjaði starf sitt með formlegum hætti. Við eigum því enga ævisögu Jesú. Til að fá fyllri mynd verður að leita í aðrar heimildir utan Biblíunnar, s.s. Tómasarguðspjall. En margir hafa efast um heimildagildi þess og álíka Jesúmola.
Jesúveruleikinn
Já, guðsvitund Jesú var ríkuleg, en hann hafði meiri áhuga á lífsiðkun en að skilgreina sjálfan sig fræðilega. Hann hafði minni áhuga en miðaldaguðfræðingar á frumspekilegan skilgreiningum. Við vitum ekki hvað María sagði honum. Enginn Biblíufræðingur mun halda fram að Betlehemsatburðirnir séu lýsandi sagnfræði. Allt er þetta á sviði táknmáls.
Sjálfsvitund helstu jöfra menningarsögunnar er eitt og hugmyndir fylgjenda stundum aðrar. Sjálfsvitund Jesú er um margt greinanleg, en þó er margt á huldu.
Leitin að Jesú
Dugmikill og skipulagður prestur auglýsti prédikunarefni sín, til að sóknarfólkið vissi fyrirfram hvert umræðuefnið yrði. Stundum verður mönnum á í flýti og það er vissara að fara vel yfir textann. Eina vikuna var þessi tilkynning á kirkjuhurðinni: Efni prédikunar í morgunmessunni verður:
Jesús gengur á vatni,
en um kvöldið verður aðalþemað:
Leitin að Jesú!
Hvað gerðist á milli messanna? Sökk hann og týndist? Auðvitað getum við brosað að þessu en hið kímilega varðar raunveruleikann líka. Er möguleiki eða ómöguleiki kraftaverka að velkjast svo fyrir okkur, að við týnum Jesú? Er Guðstrú okkar aðallega almenn forsjártrú eins og rannsóknir á trúarlífi Íslendinga sýna? Í hugum flestra Íslendinga er Jesús upphafið góðmenni, sem hefur lítið með líf og dauða að gera. Þarfnast þú Jesú eða þarftu bara góðan kærleiksríkan guðsfaðm þegar þér líður illa eða þegar þú og þínir deyja? Þarfnast þú fyrirmyndar í líferni þínu?
Landsbjörgin góða
Við ættum öll að skoða Jesúmyndir aldanna, fræðast um mismunandi Jesútúlkanir og íhuga víddirnar. Öll klassík er góð, líka Jesúklassík kirkjunnar. Kannski ættum við að efna til Jesúnámskeiðs okkur til fróðleiks. En allt er til einskis ef þú vilt bara fræðslu, umræður og álit, en lætur þig lifandi Jesú engu varða. Kenningar um Jesú duga þér lítt við dauðans dyr, ef þú þekkir hann ekki sjálfan.
Forsenda þess, að við getum gengið inn í guðsreynslu og innlífast guðsveru Jesú, er að við viðurkennum okkar eigin leit, sem er æviverk, förum í musterið með honum, göngum inn í angist hans og líka traust. Er Jesús forgöngumaður, vinur þinn, bróðir sem heldur í hendi þína?
Hver er Jesús? Jesús er í húsi föður síns, því máttu treysta. En finnur þú hann þar? Þú finnur hann ekki í fræðunum um hann. Ég get útlistað kenningarnar um hann, en aðeins þú getur farið og fundið hann, lifandi persónu. María og Jósef hlupu til Jerúsalem og leituðu að Jesú og höfðu sinn skilning. Við erum lík þeim, við leitum að ákveðnum Jesú, en svo mætir okkur annar. Þar er viskan, þegar við gerum okkur grein fyrir, að við finnum annan en við leitum að. Jesús er meira en ímynd okkar af honum, líka annað og meira en ímynd guðfræðinnar um aldir. Mannleg orðræða og lýsingar spanna aldrei það sem er guðlegt.
María Jósef spurðu hvort menn hafi séð Jesú. Spurningin í nútíð okkar varðar ekki hvar hann er, heldur hvort og hvernig hann lifir meðal okkar og í okkur. Framgangur okkar í lífinu varðar hvort við leyfum Jesú Kristi að vera Guð í okkur. Algert frelsi, algert val. Gildir fyrir kaþólikka, Gyðinga, hvíta, svarta, Ísraela og Íslendinga.
Amen.
