Eg þakka Sigmari Arnarsyni fyrir að senda mjer þingsályktunartillögu Pírata.
Ekki er unnt í stuttri blaðagrein að fjalla ítarlega um hana. Í henni er nefnd sú meinta rjettaróvissa sem verið hafi um eignarhald kirkjujarða á 20. öld. Hafi hún í raun verið einhver, hefur hún stafað af meðferð þessara eigna í fjárhaldi ríkisins, sem eg drap á í fyrri grein minni. Sú meðferð skýrir líka, hversu mörg ráðuneyti komu að því, sem kirkjumálaráðuneyti bar að ábyrgjast, eftir að það var stofnað.
Hlutverk kirkjueignanefndar var að kanna hverjar kirkjueignir væru og hefðu verið frá 1550, gefa álit um rjettarstöðu þeirra eigna og gera grein fyrir hvernig ráðstöfun á þeim hefði verið háttað. Eftirfarandi eru helztu niðurstöður skýrslunnar, sem vitnað er til í greinargerð Pírata.
“Kirkjueignanefndin skilaði ítarlegu áliti til dóms- og kirkjumálaráðherra árið 1984. Var það álit nefndarinnar að ekki hefði orðið breyting á grunneignarrétti með lagabreytingunum árið 1907 heldur hafi umsjón með eignunum einungis færst til. Það var því álit nefndarinnar að hver kirkja ætti það sem ekki hefði verið með lögmætum hætti frá henni tekið. Kirkjan er sjálfstæð stofnun, sjálfstæður réttaraðili, sem getur borið, og ber, réttindi og skyldur að lögum. Þjóðkirkjan getur því átt eignir, sem njóta m.a. fullrar verndar 67. gr. stjórnarskrárinnar og sem eigi verða af henni teknar nema ströngum skilyrðum þeirrar greinar sé fullnægt, enda komi þá ætíð fullt verð fyrir, eins og þar er mælt fyrir um. Íslenska ríkið getur þar af leiðandi ekki gert tilkall til þeirra eigna, sem þjóðkirkjunni tilheyra að réttum lögum.“
Síðan koma hæpnar fullyrðingar, sem virðast sprottnar af svari fjármálaráðherra við fyrirspurn Birgittu Jónsdóttur “um kirkjujarðir o.fl., sem lögð var fram á 143. löggjafarþingi (þskj. 500, 242. mál):
“Þrátt fyrir að ríkið hafi, á þeim 90 árum sem liðu, hvorki kannað til fullnustu lögmæti fyrri samninga, né heldur hvaða jarðir tilheyrðu honum, matsverð þeirra og rekstraruppgjör var engu síður gerður samningur um áframhaldandi skuldbindingar ríkisins við þjóðkirkjuna. - Í svari við fyrirspurn Birgittu Jónsdóttur til fjármála- og efnahagsráðherra má sjá hversu veikar forsendur eru fyrir samkomulaginu milli ríkisins og þjóðkirkjunnar. Fram kom að ekkert verðmat hefði farið fram á virði eignanna sem kirkjujarðasamkomulagið lýtur að. Í fyrirspurninni var spurt um hverjar jarðirnar væru, fasteignamat þeirra, tekjur, kostnað o.fl. Í svarinu var farið stuttlega yfir hvernig umsýslu og eignarhaldi á kirkjujörðum hefur verið háttað frá 1907. Fram kom að enginn listi lægi fyrir um þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá ríkinu og ríkið fékk við undirritun samnings við þjóðkirkjuna 10. janúar 1997 en horft hefði verið til umfjöllunar um kirkjujarðir í álitsgerð kirkjueignanefndar. Í svarinu var tekið fram að ekki hefði farið fram sjálfstæð rannsókn eða verðmat á þeim eignum sem til álita komu enda yrði slík rannsókn afar flókin og miklum vandkvæðum bundin”.
Þessi fullyrðing er villandi og beinlínis ósönn, því skýrslu kirkjueignanefndar fylgdi í tveimur bindum yfirlit yfir þessar eignir frá 1550 til útgáfuárs skýrslunnar árið 1984 eftir Ólaf Ásgeirsson þjóðskjalavörð, sem nefndin rjeði til verksins. Þar eru ljósrit kaupbrjefa og annarra gjörninga er þær varða og nákvæm skrá yfir sögu eignarhalds þeirra þau 434 ár, sem skráningin tekur til. Hafi kirkjumálaráðuneytinu láðst að halda skrár yfir meðferð sína og annarra stofnana stjórnarráðsins á þeim eignum, sem það hafði í fjárhaldi og til ráðstafanar um 90 ára skeið, væri það tilefni til sjálfstæðrar rannsóknar, en varla gild ástæða til þess að svipta kirkjuna á Íslandi lögvörðum rjettindum.
Enginn vafi ljek því á því, hvaða verðmæti það voru, sem afhent voru með kirkjujarðasamkomulaginu í lögum 78/1997, eins og haft er eftir fjármálaráðuneytinu í greinargerðinni. Virðist sú fluga frá ráðuneytinu komin og er Pírötum á þingi því nokkur vorkunn, að vita ekki betur. Vekur þetta samhengi til umhugsunar um það vald sem embættismönnum er fengið með því að alþingismenn og alþýða öll hefur til skamms tíma treyst upplýsingum ráðuneyta og verið óvarin fyrir þeirri túlkun upplýsinga sem þaðan rennur í mörgu samhengi og, að því er virðist, rangfærslum þar sem einnig má bæta í með þögninni, eins og hjer vaknar grunur um.
Eg mun ekki í þessari grein bregðast við vangaveltum flutningsmanna um samband ríkis og kirkju eða skoðunum þeirra að öðru leyti, en mig setur hljóðan yfir því, hvernig staðreyndir eru “kokkaðar” ofan í Alþingismenn og alþýðu, sem svo byggir afgreiðslu mála á hálfsannleika og hreinum rangfærslum. Eg þakka Sigmundi Arnarsyni fyrir það, að senda mjer þingsályktunartillöguna með greinargerðinni og efna þar með til vitrænnar umræðu, bæði um efni ályktunarinnar og þær hæpnu forsendur sem hún er reist á. Ljóst er af efni hennar, að Pírötum er nokkur vorkunn í þessu máli.
Reykholti, á Remigíusmessu 2016 Geir Waage
Greinin birtist upphaflega í Morgunblaðinu
