Náð sé með yður og friður frá Guði föður vorum og Drottni Jesú Kristi. Amen.
I. Mig langar til að hefja þessa ræðu á viðburði gærdagsins, gleðigöngunni, sem markar hápunkt Hinsegin daga í Reykjavík ár hvert. Mér var boðið að taka þátt í atriði Páls Óskar Hjálmtýssonar í gleðigöngunni í gær. Atriðið fólst í því að stillt var upp tveimur flöggum sem á stóð „Hatrið fór ekkert“ og „Hatrið er á ferðalagi“. Síðan komu fánar þjóðlanda þar sem hómófóbía er ríkjandi, þar sem er hættulegt að vera hinsegin og liggur jafnvel dauðarefsing við. Allt í kringum fólkið með fánana voru síðan kaðalberar, sem héldu svæðinu auðu í kringum þjóðfánana. Í göngunni gekk ég með grænan fána Malasíu og horfði á skiltið „Hatrið er á ferðalagi“ meðan ég gekk. Í Malasíu má ekki sýna kvikmyndir með samkynhneigðum persónum, nema að þær iðrist eða deyi í myndinni. Þar hefur frá árinu 1994 verið í gildi bann við að samkynhneigt fólk komi fram í hinum ríkisreknu fjölmiðlum. Í Malasíu er í gildi refsilöggjöf sem gerir munnmök og sódómíu refsiverða með sektum, fangelsunum og jafnvel dauðarefsingum. Fáni Malasíu tók í og þunginn var ekki eingöngu fólkinn í vigt fánans sjálfs, heldur öllu því hinsegin fólki sem mannréttindi eru brotin á í því landi á degi hverjum. Fyrir framan mig mátti sjá fána Máritíu, Serbíu og Sádí-Arabíu og fyrir aftan mig blöktu fánar Hondúras, Íran, Rússlands, Súdan, Kamerún, Nígeríu og fleiri ríkja.
Ég hef mætt í gleðigönguna áður, dillað mér þar við skemmtilega tónlist meðan gengið er og fagnað fjölbreytileikanum. En í þessu atriði voru hvorki vagg né velta við hæfi. Göngumenn voru látnir fá svarta gúmmíræmu sem bundnar voru fyrir munninn á þeim. Ég gat ekki brosað til fólksins í göngunni eða kallað til þeirra. Ég heyrði tónlistina frá hinum atriðunum, en þetta flot, þetta atriði göngunnar færðist áfram í þögn. Það er undarleg tilfinning að vera keflaður við þessar aðstæður, að vera slitinn úr samhengi við annað fólk og að hafa veruleika haturs og mannfyrirlitningar fyrir augum og í sinni.
Þess vegna eru Hinsegin dagar mikilvægir. Þeir vekja athygli á því misrétti og ofbeldi sem viðgengst í heiminum. Þeir rjúfa þögn og vekja til vitundar, ekki aðeins um aðstæður hinsegin fólks, heldur allra mannréttinda. Og Hinsegin dagar vekja þessa meðvitund á listrænan, gleðilegan og oft fyndinn, skrýtinn og skemmtilegan hátt. Þeir trufla gagnhneigðarhyggjuna sem við höfum verið forrituð með frá frumbernsku, hrista upp í hversdeginum okkar og hjálpa okkur til að sjá nýjar hliðar á veruleikanum. Megintákn hinsegin fólks er regnboginn, sem sýnir litróf hinna ólíku lita. Regnboginn er líka sterkt tákn í kristni og gyðingdómi um sáttmála á milli manns og Guðs, eins og sungið var fyrir okkur áðan. Hinsegin dagar eru þannig leið til þess að greina nýjar hliðar fjölbreytileikans, takast á við ögranir hans og minna okkur á það að það er hægt að mæta hatri með kærleika. Hinsegin dagar eru leið til þess að þroskast trúarlega í því að rækta sáttmálann við Guð sem er kærleikur og sprettur í tengslum milli lífvera.
II. Í dag, á lokadegi Hinsegin daga og á 11. sunnudegi eftir þrenningarhátíð langar mig til að lesa fyrir ykkur hrafl úr hugleiðingu bandaríska hinsegin guðfræðingsins Virginíu Ramey Mollenkott þar sem hún fjallar um það hvernig hún fari að því að lesa Biblíuna sem lesbía. Mollenkott segir:
Ég er fædd árið 1932 og alin upp á fimmta og sjötta áratugnum. Ég er kristin lesbía og sem slík þurfti ég að læra að lesa hin hebresku og kristnu rit að neðan og utan frá. Ég þurfti að lesa neðan frá vegna þess að ég er kvenkyns. Konur nutu minni virðingar og voru stöðugt þaggaðar niður í kirkju æsku minnar. Þar voru konur og stúlkur látnar bera hatta til að tákna það að við heyrðum undir hið karllæga vald og okkur var ekki leyft að spyrja spurninga í Biblíuleshópnum. Ég þurfti að læra að lesa utan frá, vegna þess að vitund mín frá ellefu ára aldri um að ég væri lesbísk , tók frá mér lágmarks stöðu þess að ég gæti heyrt til í samfélagi sem nefndi ekki einu sinni slíkar syndir á nafn. Einhver las fyrir mig Rómverjabréfið þegar ég var þrettán ára og sagði mér að ef ég héldi áfram að elska konur þá myndi sjást á mér að ég væri „guðlaus“ og „réttdræp“. Og þar sem ég var auðsveip og elskaði Guð reyndi ég, eins og svo margir hinsegin unglingar, að drepa mig. En verri en sú tilraun voru ár hins lifandi dauða sem ég átti í hjónabandi með manni, sem var sannfærður um að Guð hefði skapað mig til þess eins að þrífa upp eftir hann.Ég varð að læra að lesa hin helgu rit að neðan og utan frá, vegna þess að ég hafði verið þjálfuð frá unga aldri við að samsama mig sjónarhorni hins hvíta, gagnkynhneigða og karllæga þegar ég las Biblíuna.
Mollenkott segir okkur að hún hafi sem kona og sem samkynhneigður einstaklingur þurft að þjálfa sig upp í að lesa Biblíuna með gleraugum sinnar eigin reynslu. Þar sem var alin upp við tvöfalda kúgun í kirkju sinni og samfélaginu öllu, þá þurfti hún að beita tveimur ólíkum aðferðum til að geta tekið trúarboðskapinn með inn í sitt daglega líf. Hún þurfti að lesa Biblíuna neðan frá vegna þess að hún bjó við undirskipan og kvenfyrirlitningu. Og hún þurfti að lesa Biblíuna utan frá vegna þess að hneigð hennar til kvenna gerði það að verkum að hún varð utangarðsmanneskja í samfélagi sem aðeins líður gagnkynhneigðar ástir og bælir aðrar niður með harðri hendi. En hvernig les maður Biblíuna neðan og utan frá? Mollenkott svarar því til að sá lestur sé fólginn í því að samsama sig ekki með hefðbundnum lestri á helgum texti, heldur að túlka þá texta í ljósi reynslunnar, í ljósi þeirra útskúfuðu og undirskipuðu. Hún bætir við:
Verkefnið framundan er þannig að nota allar þær leiðir sem tiltækar eru til að finna aftur raddir okkar innan hins biblíulega texta, innan stofnana trúarbragðanna og innan samfélagsins í heild. Og þegar við höfum fundið raddir okkar aftur, eigum við að nota þær til að flytja hinum fátæku fagnaðarerindið, leysa bandingana, gefa blindum sýn og hinum kúguðu frelsi.
Biblían er trúarbók rúmlega tveggja milljarða manna um heim allan. Þessi stóri hópur á það sameiginlegt að sækja huggun, styrk, sjálfsmynd og gildismat í helga trúartexta og túlka þá á ýmsa vegu. Sú túlkun tekur breytingum frá einni öld til annarrar og stundum er trúað fólk líka ósammála því sem tjáð er á síðum hinnar helgu bókar. Við tökum afstöðu til þess sem okkur finnst vera úrelt gildismat gamalla tíma og hvað það er sem við teljum hafa staðist betur tímans tönn. Og stundum koma þessir textar okkur á óvart þegar við sjáum þá í nýju ljósi, uppgötvum þá frá hliðum sem við höfðum ekki séð áður. Engin ein túlkun er hin rétta túlkun og enginn okkar hefur beinan aðgang að því sem guðdómurinn vill koma á framfæri við okkur. Þess vegna þurfum við gleraugu, ákveðið sjónarhorn sem við lesum frá og túlkum líf okkar með. Í ljósi ráðlegginga Mollenkott um Biblíulesturinn neðan og utan frá og orða hennar um raddir hinsegin fólks sem við verðum að finna til að flytja hinum fátæku og þjáðu fagnaðarerindið skulum við líta á texta dagsins með okkar nýfengnu hinsegin gleraugum neðan og utan.
III. Fyrri ritningarlesturinn er einn af uppáhaldssálmum Ágústínusar og Lúthers og einn af iðrunarsálmum hinna hebresku rita. Þar er fjallað með ólíkum myndlíkingum um synd og sagt frá því að syndin leggist jafnt á andlega og líkamlega heilsu.
Syndinni í sálminum er líkt við þungt farg sem manneskjan er að sligast undan og skömm sem sálmaskáldið reynir í sífellu að fela. Og henni er ekki aflétt fyrr en Guð tekur af skáldinu syndabyrðina og flytur það burtu sem að ekki verður hulið með mannlegum gerðum. Í stað þess að varpa syndabyrðinni yfir á herðar hinsegin einstaklinga eins og tvö þúsund ára túlkunarhefð kristinnar kirkju hefur margsinnis gert, skulum við nota gleraugun hennar Mollenkott og horfast í augu við kerfislæga synd fóbíunnar. Hómófóbía er kerfislæg synd. Hómófóbíunnar vegna situr ungur maður í fangelsi í Kamerún og afplánar þriggja ára dóm við hörmulegar aðstæður fyrir þær sakir að vera samkynhneigður. Hann heitir Jean-Claude Roger Mbede og Amnesty samtökin hafa nýlega sent út ákall til heimsbyggðarinnar til að leysa hann úr fangelsi. Ég hvet ykkur öll til að skrifa undir ákallið og hjálpa þannig til að draga úr áhrifum hómófóbíunnar á heimsvísu.
Bífóbía er kerfislæg synd. Hennar vegna búa tvíkynhneigðir einstaklingar við fordóma bæði frá samkynhneigðum og gagnkynhneigðum einstaklingum. Transfóbía er kerfislæg synd. Hennar vegna ganga transexúal og transgender einstaklingar gegnum eld fordóma og niðurlægingar í velflestum samfélögum. Og við erum varla byrjuð að ræða aðstæður þeirra sem eru intersex einstaklingar, sérstakir og dýrmætir og skapaðir í Guðs mynd.
Vegna hómófóbíu, transfóbíu, bífóbíu og allra hinna kerfislægu villnanna sem við búum við sitja svo margar manneskjur inni í skápum sínum og ljúga til um það hverjar þær raunverulega eru. Og hennar vegna er heilsa, bein, lífsþróttur og frelsi hinsegin fólks um veröld víða í hættu. Fóbíur af þessu tagi eru heilsufarslegt, pólitískt og trúarlegt vandamál.
Þú ert skjól mitt verndar mig í þrengingum bjargar mér, umlykur mig fögnuði.
segir sálmurinn og gengur þannig með okkur gönguna sem minnir á hómófóbíu og mannréttindabrot heimsins yfir til ástar, öryggis, verndar og umljúkandi fögnuðar.
Guðspjall dagsins er einnig góður vettvangur fyrir þann sem vill stilla lestrarlinsurnar neðan og utan frá. Þar segir frá konu einni sem kom í hús farísea, að því er virðist óboðin. Hún settist til fóta Jesú, smurði fætur hans, vætti þá tárum og þerraði með hári sínu, sem væntanlega hefur fallið frjálst og óbundið fram. Faríseinn og vinir hans höfðu af þessu hinn mesta ama, enda trufluðu kveinstafir konunnar þetta fína boð sem hann hafði kallað til í tilefni komu rabbíans frá Nasaret.
Á dögum Jesú lágu karlmenn útaf í borðhaldi en sátu ekki til borðs. Þeir hafa stungið upp í sig bita og bita og sopið á fínum veigum milli þess sem þeir lágu hver upp við annan á mörgum lágum hægindum og spjallað um guð og náungann, og hvernig ætti að koma fram hver við annan. Þetta hefur eflaust verið hið ánægjulegasta veisluboð og auðvitað hafa umræður þeirra um Guð og manneskjurnar miðast við þeirra eigin þjóðfélagsstöðu, gildismat og sýn á lífið og tilveruna. Það er til dæmis mjög ólíklegt að þeir hafi velt fyrir sér konum og hinsegin fólki þegar þeir ræddu um synd, ábyrgð og samband við guðdóminn. Og mitt í þessari dýrlegu veislu með vínberjum og lambakjöti og ostum og ávöxtum og góðu víni sem faríseinn hafði reitt fram, mitt í þessu notalega spjalli í nánd og hlýju og gáfulegum samræðum við gestinn aðkomna frá Nasaret, þá er alltaf verið að trufla þá. Það er kona til fóta Jesú, boðsflenna í fína boðinu, sem lítur upp til hans og til þeirra allra. Og þessi kona les aðstæðurnar frá sinni eigin stöðu sem kvenkyns vera og sem utangarðsmaður. Þarna nýtur hún engrar virðingar og gestgjafinn vill ekki hafa hana.
Og það er ekki eins og þessi óboðna kona sitji einu sinni kyrr. Hún gefur frá sér hljóð og er með óviðeigandi læti. Hún grætur og snýtir sér. Hún kyssir fætur Jesú með ósæmandi hætti. Hún hefur rakið upp hárið. Engin sómakær kona lætur sjá sig með hárið svona út um allt. Og þessi ótilhlýðilegu hljóð þessi óhæfilega snerting þessir kossar þetta flæðandi hár þessi lykt af smyrslum í miðri matarveislu eru náttúrulega alveg út úr kortinu. Hún er ein stór truflun og það man enginn lengur hvert hinar hátimbruðu samræður voru komnar. Hún er eitthvað hinsegin, manneskjan Og samt nær hún athygli Jesú óskiptri. Kannski sá hún eitthvað hinsegin í honum líka, eitthvað sem passaði ekki inn í fínu veisluna. Kannski horfðist hún í augu við hinsegin Guð sem skildi tvöfaldan utangarðsmann.
Og þess vegna, einmitt þess vegna er alveg eins rétt að segja Jesús sé hommi og að segja að hann sé það ekki. Hommi er ekki skammaryrði nema á vörum þeirra sem þjást af hómófóbíu.
Krossferli að fylgja þínum fýsir mig Jesús kær
segir Hallgrímur í Passíusálmi sínum og speglar þannig aðstæður sínar sem líkþrár og einangraður einstaklingur í krossferli Jesú. Engum í þrjúhundruð ára sögu íslenskrar kristni hefur þótt neitt athugavert við það eða velt því fyrir sér hvort hinn sögulegi Jesús frá Nasaret hafi þjáðst að líkþrá eða ekki. Það er vegna þess að hugmynd Hallgríms um líkindin milli krossferils síns og krossferils lausnarans fjallar um þann Krist sem við túlkum og endurtúlkum líf okkar og baráttu í öld eftir öld. Barátta hinsegin fólks og andspyrnusögur þeirra í fortíð og nútíð eru dýrmætar og mikils virði. Og þær má spegla í lífsferli og krossferli lausnarans á sama hátt og við megum mála myndir af konunni Kristu á krossinum, hinum þeldökka Kristi og Kristi krossfestum í hjólastól. Í þessum skilningi er Jesús hommi. Jesús er kona. Jesús er lesbía. Jesús er transgender einstaklingur. Jesús er intersex. Jesús er transsexúal, heterósexúal, asexúal og pansexúal og ef við ætlum að horfast í augu við gagnkynhneigðarhyggju heimsins og kirkjunnar þurfum við að lesa lífið neðan frá og utan frá. Vegna þess að Orðið varð hold og holdið er fjölbreytt, truflandi, lifandi og sterkt.
Kannski truflaði konan í boðinu Jesú á kærkominn hátt vakti hann til vitundar um að veröldin væri stærri kannski hjálpaði hún honum að sjá heiminn ekki bara út frá kósí karlasamfélagi með rauðvíni og ostum heldur neðan frá og utan að. Það er konan og utangarðsmaðurinn sem hann beinir orðum sínum til ekki gestgjafinn og lærðu vinirnir hans þegar hann segir:
Trú þín hefur frelsað þig, far þú í friði.
IV. Mitt í þessum hugleiðingum um hið ótilhlýðilega, óboðna og ósæmandi sem Jesús blessaði er ég aftur kominn í gleðigöngu með grænt flagg til merkis um hómófóbíu heimsins. Ég horfi til fánanna tveggja sem sögðu „Hatrið fór ekkert“. og“Hatrið er á ferðalagi.“ Hatrið er að sönnu á ferðalagi. Mannréttindi geta breyst og aðstæður minnihlutahópa eins og hinsegin fólks geta skyndilega versnað þegar fasísk afturhaldsöfl komast til valda í þjóðríkjum. Það skiptir miklu máli að við höldum ekki að vegna þess að aðstæður kvenna, hinsegin fólks, fatlaðra og annarra þeirra sem hafa búið við undirskipun, fordóma og kúgun hafa batnað mikið á síðustu áratugum, haldi framþróun mannréttinda, reisnar og virðingar sjálfkrafa áfram. Hatrið er á ferðalagi, og óttinn sem hatrið byggir á getur alltaf leitt til bakslags. Hatrið stendur alltaf í stað. Hatrið er húmorslaust. Hatrið vill ekki láta trufla sig. Þess vegna er svo mikilvægt að sofa ekki á mannréttindavaktinni. Þess vegna er svo mikilvægt að við truflum veislur og hátíðir þeirra sem völdin hafa, til þess að sjónarhornin verði fleiri og til að við verðum meðvituð um þjáningu og misrétti annars fólks. Við getum ekki lengur látið eins og hægt sé að pakka hinsegin fólki og öðrum minnihlutahópum niður í skúffu meðan við göngum um og prédikum kristilegan kærleik. Hluti kirkjunnar er samkynhneigður, tvíkynhneigður, transsexúal, transgender, intersex eða leitandi. Og á bak við hvern þann einstakling er fjölskylda og vinir sem ber áfram hann og hana og þau sem ekki tengja sig við eitt kyn frekar en annað. Boðflennan er til staðar í veislunni. Hún kyssir Jesú. Hún snertir hann og grætur við fætur hans. Með hennar hjálp lesum við að neðan og utan frá. Það að við truflum slíkar veislur merkir ekki að við sem truflum, hristum okkur í gleðigöngu og berum mannréttindaspjöld séum „góða fólkið“ eins og að okkar sjónarhorn á veruleikann sé alltaf það eina rétta. Það er lífstíðarverkefni að læra að mismuna ekki öðrum og bera virðingu fyrir öðru fólki og öllu lífi. Og hluti af því lífstíðarverkefni er að reyna að nálgast veruleika annarra með því að hlusta vel, láta truflast svolítið, elska mikið og vera glöð. Guð veitir okkur skjól, Guð elskar okkur hvert og eitt alveg eins og við erum og við erum umlukin fögnuði.
V. Gangan liðast áfram, stöðvast um hríð og heldur svo áfram. Þegar fánarnir um hatrið og hómófóbíuna hafa liðið hjá og andlitin með kefluðum munnunum eru ekki lengur í sjónmáli, er einn fáni eftir. Á honum stendur:
Takk, Hinsegin Ísland fyrir að mæta hatri með kærleika.
Og þar eru læti. Þar eru sprengdar sprengjur fullar af skærum og gleðiþrungnum pappírsstrimlum sem þeytast út í loftið til merkis um það að ástin, engu síður en hatrið er á ferðalagi. Ástin og gleðin eru sterkari en hatrið. Hinni kerfislægu synd hómófóbíunnar mun af létta. Ástin hlær. Hún springur út í hatrinu og misréttinu miðju og hendir litríkum strimlum út í ágústloftið. Gleðin er truflandi, hún rýfur þögnina kringum ofbeldið og ógnina. Hún er ekki kefluð lengur. Hún truflar svæfandi lognmollu valdbeitingarinnar og einsleitninnar. Hún kemur óboðin. Hún kyssir, hlær og grætur. Hún snertir hið ósnertanlega og smyr það dýrum smyrslum. Hún er ótilhlýðileg og brýtur af sér bönd siðvenjunnar. Hún horfir á hið heilaga neðan frá og utan frá og uppgötvar á því nýjar hliðar. Hún er umlukin fögnuði í hlífðarskjóli Guðs á heimsins köldu strönd.
Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda, svo sem var í upphafi, er og verður um aldir alda. Amen.
