Náð sé með yður og friður frá Guði föður vorum og Drottni Jesú Kristi. Amen.
Í upphafi var Orðið og Orðið var hjá Guði og Orðið var Guð. Og Orðið varð hold, hann bjó með oss, fullur náðar og sannleika,og vér sáum dýrð hans, dýrð sem sonurinn eini á frá föðurnum.
Þannig hljóða upphafsvers jólaguðspjalls Jóhannesar um Orðið sem varð hold.
Hvernig túlkar maður Orð sem varð hold með mynd? Spurningin er undarleg, því ef það er eitthvað sem okkur skortir ekki um jólin, þá eru það jólamyndir, myndir af fjárhúsi og jötu og öllu því fólki sem heimsótti það samkvæmt guðspjöllunum, myndir af bjöllum, jólatrjám, klukkum og kertum. En Orð sem varð hold, hvaða myndir á það? Ég sat lengi við undirbúning jóladagsmessunnar og velti fyrir mér mynd til að setja á messuskrána.
Orðið varð hold.Það er einhver dýpt yfir orðum Jóhannesar, eitthvað sem dregur mann til sín í kyrrð sinni og kunnugleika. Og samt er jólaguðspjall Jóhannesar svo ólíkt þeim textum öðrum sem við lesum á jólum. Jólaguðspjall Lúkasar af litla barninu í jötunni er lesið um jólin til jafns við frásögu Jóhannesar og jólaguðspjall Mattheusar um vitringana sem gáfu Jesúbarninu gjafir setur mark sitt á sunnudag milli jóla og nýjárs og þrettándann. En hjá Jóhannesi er ekki að sjá neitt barn eða móður þess, engin jata, engar gjafir, engir vitringar, ekkert fjárhús og engir hirðar úti í haga, ekkert af því sem setur mark sitt á helgileiki okkar og hefðbundin jólatákn. Mér er til efs að nokkur hafi saumað út jóladúk með orðinu sem varð hold. Þess í stað er okkur gefinn texti sem stingur í stúf við einfaldleika og frásagnargleði Betlehemsagna af jólabarninu. Í upphafi var orðið og orðið varð hold og orðið bjó með okkur.
Jólaguðspjallið sem okkur er fært í dag opnar öðruvísi aðgang að jólunum, guðspjall sem segir ekki sögu, Guðspjall sem talar um orð Og þetta orð er ekki hægt að tákna eða teikna á jólakort, orð sem streitist á móti hefðbundnum hugmyndum okkar um það hvernig jólaguðspjall er orð sem myndar mótvægi við hefðbundin orð um jólabarnið Jesú orð sem leitar samtals.
Þetta jólaguðspjall byrjar ekki í sögulegum tíma, ekki við jötuna ekki fyrir botni Miðjarðarhafs í upphafi tímatals okkar. Það fjallar engu síður um tilvist hins þríeina Guðs en tilvist Jesú frá Nasaret. Jólaguðspjall Jóhannesar ásamt nokkrum öðrum mikilvægum ritningartextum liggur til grundvallar játningu kristinna manna um leyndardóm þrenningarinnar. Þegar Jóhannesarguðspjall talar um að orðið hafi verið í upphafi vísar það þannig ekki til sköpunarinnar eða fæðingu Jesú heldur til guðdómsins. Það undirstrikar að hversu miklar og háleitar hugmyndir sem við gerum okkur um líf og dauða Jesú þá byrjar og endar hið heilaga ekki þar.
II. Hvaðan kemur þessi undarlega hugmynd um Orðið sem var til frá upphafi, orðið sem varð hold? Ég sagði áðan að í jólaguðspjalli Jóhannesar væri engin móðir og ekkert barn. En guðspjallið er að mörgu leyti eins og myndin sem varð fyrir valinu á messuskránni.
Fyrst sá ég ekki neitt út úr þessari mynd. Svo fannst mér ég sjá blaðsíður í bók. Næst fannst mér ég sjá sitjandi konu og við hlið hennar álúta veru sem leggur hönd sína í kjöltu hennar. Stundum finnst mér ég sjá leg út úr þessari mynd. Stundum sé ég barn sem er líka ljós í fangi konunnar. Myndin er djúp og undarleg eins og jólaguðspjallið sjálft og hún heitir “Orðið varð hold”.
Og nú ætla ég að segja ykkur sögu af orðinu sem er svo erfitt að tjá með myndum, Orði þar sem bæði móðir og barn leynast undir yfirborði textans. Gríska orðið logos þýðir orð á íslensku og það er einmitt orðið sem notað er í upphafi Jóhannesarguðspjalls til að tákna frelsarann sem fæddist í heiminn. Þetta er í eina skiptir í gjörvallri Biblíunni sem orðið er notað með þessum hætti.
Lógós er gamalt og virðulegt orð með langa sögu. Þegar við notum orðið og hugsum um það, er eins og við opnum hlemm á brunni og horfum ofan í mikla og ævaforna dýpt.
Margir telja að þessi áhersla á orðið logos bendi til þess að verið sé að vitna í gríska heimspeki í guðspjallinu. Í hinni grísku stóuspeki var talað um lógósið sem hið lífgefandi guðlega afl sem flæðir um alla veröldina. Grísku heimspekingarnir höfðu að fornu talað um logos sem gáfu og afl skynseminnar. Þegar sagt er í upphafi Jóhannesarguðspjalls Í upphafi er orðið, er orðið, lógósinn þannig sískapandi sköpunarmáttur guðdómsins sem hefur verið til frá upphafi. Og þegar sagt er að orðið hafi orðið hold, þá er verið að segja að þessi sköpunarmáttur hafi orðið manneskja í Jesú Kristi.
Lógósarhugsunin bendir þannig til að Orðið sé miklu eldra en Jesúbarnið Orðið hefur verið til frá upphafi, En það fæddist sem barn og lifði þrjátíu ár í heiminum að kristnum skilningi, Á tíma þar sem sköpunarmáttur Guðs náði sérstökum hæðum. Inn í ljóð Jóhannesar um orðið er skeytt myndum af Jóhannesi skírara. Þessi undarlegi sambræðingur hinnar heimspekilegu hugsunar og vitnisburðar Jóhannesar segir okkur að guðspjallamanninum var ekki nóg að útskýra Orðið sem var í upphafi. Hann vill segja okkur að sá sem Jóhannes skírari vitnaði um varð hold af Orðinu frá upphafi. Og þannig tengjast hin altæka saga heims og guðdóms Við ákveðna sögu á ákveðnum stað sögu Jesú sem við nefnum Krist og frelsara.
Ég sagði áðan frá hinum gríska lógósi, en Orðið sem okkur er fært á jólum er ekki aðeins grískt orð og grísk hugsun. Við eigum fleiri djúpar lindir í þessum fáu orðum jólaguðpjallsins, sem við skulum taka hlemminn ofan af og horfa niður í. Þau eru gefin okkur í dag sem jólagjafir. Og ef við rýnum nógu vel má finna þar myndir móður og barns.
Þjóðirnar fyrir botni Miðjarðarhafs á öldunum fyrir fæðingu Jesú mynduðu sameiginlegan hellenískan menningarheim þar sem grísk, rómversk, egypsk, mesópótamísk og gyðingleg áhrif runnu saman eða mynduðu merkingarbær tengsl. Út þessum frjóa jarðvegi varð til hugmyndin um Orðið frá upphafi.
Hin hebreska hefð geymir boðskap sem tengist lógósinu, hugmyndir um speki og anda, hochmah og ruach á hebresku. Bæði voru þessi orð í kvenkyni, Andi Guðs sem sveif yfir vötnunum í sköpunarsögu Biblíunnar var á hebresku önd Guðs. Hinar hebresku orðshugmyndir fjallaði um sköpunar- og viskumátt sem hafði verið með Guði frá því að sköpunin varð til, eins konar guðleg og kvenkyns fylgitungl Jahves.
Þegar hebreska Biblían var þýdd yfir á grísku breyttist öndin í hvorugkynsanda, pneuma, en spekin varð sophia og hélt áfram að vera kvenkyns. Bæði viskan og öndin nutu mikillar virðingar í gnostískum hreyfingum, sem höfðu mikil áhrif á þróun kristindómsins á fyrstu öld. Þannig urðu líkast til fyrstu þrenningarhugmyndir kristinna manna til, hugmyndir um hina heilögu fjölskyldu þrenningarinnar, Guð föður, hina kvenlegu Speki eða önd og svo soninn sem varð hold.
Seinna hvarf kvenkynið endanlega úr tilbeiðslu kristinna manna. Okkar norræna hefð á fáar minningar um þær systur ruach og hocmah, sem eru faldar undir Orðinu sem var í upphafi hjá Guði. En þær eru þarna undir yfirborðinu kvenmyndir hins hebreska guðdóms sköpunarmáttur hinnar grísku heimspeki tákn guðlegrar elsku og visku.
Þegar við horfum ofan í djúpa lind Jóhannesarguðspjalls segir guðspjallið að Orðið hafi orðið hold Og að hinn holdtekni hafi búið með okkur sem Jesús Kristur. Það getur þýtt að Orðið sé sama sem Sonur og sú skýring hefur orðið ofan á í kristinni hefð. Það getur líka þýtt að hin guðlega Speki hafi fætt Son í heiminum þegar hið eilífa nam staðar í tímanum. Eða hvað túlkar betur það sem er eitt og þó tvö, eitt sem er að verða tvö, tvö sem var einu sinni eitt, en einmitt kona og barn hennar fætt og ófætt? Hvar verður hið mannlega hold til ef ekki einmitt þar?
III. Og Orðið varð hold og bjó með oss fullur náðar og sannleika. Ég hef gengið með ykkur að brunnum orðs, speki og andar í dag. Að síðustu langar mig til að opna einn brunn fornaldar enn fyrir okkur á helgum jólum. Það er dýptin sem leynist undir sögninni að búa í versinu um Orðið sem bjó með oss.
Sögnin skenoó á grísku sem er þýdd með sögninni að búa á íslensku á sér nefnilega engu minni sögu í hebreskunni en lógósið í grískunni. Skenoó þýðir eiginlega að tjalda, að gera sér bústað og er komið af sömu rót og tjaldið sem Ísraelsmenn báru með sér í eyðimörkinni þar sem örkin var geymd og sem reist var á hverjum stað til vitnisburðar um návist Guðs. Þessi návist shekinah, á hebresku er enn eitt fylgitunglið í líki konu sem við finnumst þegar við íhugum jólaguðspjall Jóhannesar hebreskar guðamyndir í kvenkyni sem við rekumst á hér og þar við lestur Biblíunnar, sem færa okkur heim öryggi, sköpun og lífgefandi anda þegar við þurfum mest á þeim að halda.
Kæri kirkjugestur Sem hefur lesið með mér óræðar myndir í dag, gengið að hebreskum og grískum brunnum frumkristninnar hugleitt hversu erfitt það er að ímynda sér orð sem varð hold og uppgötvað kvenmyndirnar sem standa undir hugmyndinni um Orðið
Ég óska þér þess Að tjaldbúð Guðs nemi staðar í garðinum þínum Og shekinah fylli þig af návist þinni Í hverjum þeim aðstæðum, erfiðleikum og gleði sem þú finnur þig í.
Ég óska þér þess að önd Guðs blási yfir vötnum þínum og ruach fylli þig móði og sköpun þegar þreytan og vonleysið nær á þér tökum.
Ég óska þér þess Að speki Guðs fæði barn í huga þínum og hjarta Að hocmah gefi þér visku og frið til að lifa lífi þínu í sátt við Guð og menn.
Ég óska þér þess að þú finnir að Guð býr með þér í Jesú Kristi að lindir jólanna ljúkist upp fyrir þér á þann hátt sem þú þarfnast mest að Orð Guðs, logos tjaldi hjá þér allt næsta ár og öll þau ár sem þú lifir
og að þú fáir séð dýrð barnsins sem þér er fætt í dag í dag og alla daga.
Dýrð sé Guði, föður og syni og heilögum anda, svo sem var í upphafi, er og verður um aldir alda. Amen.
