[audio:http://db.tt/embPLGD8] Þegar ég rumskaði að morgni 21. desember fylltu kollinn einkennilegar hugsanir. Milli svefns og vöku spratt upp í huga mér bókartitillinn Karlar sem hata konur. Ég furðaði mig raunar á slíkri aðsókn rétt fyrir jólin. Og þegar ég var að ráða í merkingu þess, að sumir karlar hata konur, heyrði ég til drengjanna minna, 6 ára, sem höfðu stokkið úr rúmum sínum og voru á leið fram að dyrum til vita hvort Gluggagægir hefði gefið þeim eitthvað í sokkinn. Ungsveinarnir komu alsælir með gjöf, sem jólasveinninn hafði laumað til þeirra, en í mér var beygur. Ekki vil ég, að þessir drengir né nokkrir aðrir frjósi á þroskabrautinni, að innræti þeirra verði kalt og þeir verði bráð hatursafla. Hvað þurfa drengir til að verða þroskaðir karlmenn? Hvers konar sveina þarfnast þeir til að mannast? Hvers konar veröld viljum skapa til að lifa í? Veröld, rétt eins og jólin, er ekki bara Guðsverk, heldur líka á ábyrgð manna.
Ég las Millenium-bækur Stieg Larsson á sínum tíma, Karlar sem hata konur og líka hinar bækurnar um Mikael Blomkvist og Lisbeth Salander sem er eiginlega Lína Langsokkur nútímans. Hún er ekki kraftakona með lyftigetu, heldur tölvuséní sem hakkar hatursmenn. Bækurnar og kvikmyndaúgáfur þeirra lýsa misheppnuðum körlum og sjúkri karlmennsku. Þær sýna líka hve hættulegir skaddaðir karlar geta orðið og hvernig þeir flétta saman vald, ofbeldi og hatur. Bækurnar og myndirnar eru því ekki einfalt afþreyingarefni, heldur tjá líka siðvit og vekja spurningar um réttlæti. Á einni sjónvarpsstöðinni er svo hægt að fylgjast með Lisbeth og Kalla berjast við karlaveldisskrímsli í yfir- og undir-veröld sænsks samfélags. Og Hollywood er búin að gera sína útgáfu sem var sýnd fyrir jólin.
Í öllum samfélögum eru til karlar, sem eru hræddir við sjálfa sig, um sjálfa sig og þar með hræddir við konur. Ein af aðferðum hins hrædda er að hlutgera annað fólk, niðurlægja, lítillækka og hreykja sér, sem alltaf er á kostnað annarra. Þetta eru karlarnir, sem rækta með sér skuggahliðar karlmennskunnar fremur en hinar ljósu og máttugu. Þegar fólk, konur eða karlar ná ekki að þroskast til visku og máttar - verða til skuggamenni, sem misnota og beita ofbeldi. Hverjir verða fyrir? Alltaf sama þrenningin: börn, konur og náttúra.
Tónlistarmaðurinn Svavar Knútur sagði frá því í dagblaði skömmu fyrir jólin, að í skóla dóttur hans hefðu tólf ára drengir sagt, að það þurfi að nauðga stelpum með skoðanir. Og takið eftir: Þetta eru drengir, sem ekki eru komnir á fermingaraldur! Ekki væri tekið mark á stelpunum vegna þess að þær væru “ómerkilegar, þær væru ílát, drasl” – eins og drengirnir orðuðu það! Það er eins gott að við feður og foreldrar hugsum ofurlítið um fyrirmyndir.
Jósef aukaleikari eða aðalmaður Annar jóladagur í dag. Guðspjallstexti dagsins í Mattheusarguðspjalli er ljómandi til að skerpa sálar- og samfélagssjónina. Í forgrunni er karl í vanda. Jósef hét hann, bjó í Nasaret og lenti í siðklemmu, sem hann varð að losna úr. Jósef kemur við sögu í jólatextunum. En hvergi í Biblíunni er þó haft eftir honum eitt einasta orð. Jósef var þó maðurinn, sem gekk Jesú Kristi í föður stað. Hann hefur ábyggilega talað mikið við Jesú í gegnum tíðina. Við getum verið viss um, að hann hefur verið klár karl, því Jesús var háður ytri aðstæðum og uppeldi eins og við hin. Hann hefur væntanlega rabbað við Jesú við hefilbekkinn, en í Biblíunni er Jósef þó orðlaus.
Í mest leikna leikriti veraldar, helgileikjum um fæðingu Jesú, er hann einn af leikurunum. Í uppfærslunum, t.d. í skólum og kirkjum á aðventunni, er hann jafnan í aukahlutverki og segir fátt eða ekkert. Í jólasálmunum er Jósef alltaf nærri, en segir þar ekkert heldur. Í raun gætum við alveg sagt, að hann væri alger aukaleikari í mikilvægasta drama heimsins. Vegna þess tökum við varla eftir honum. En hvernig hann tók ákvörðun í siðklemmu opinberar eftirtektarverða getu hans og manndóm.
Kostir og siðklemma Siðklemman var þessi: María, konan sem Jósef var trúlofaður, hafði komið ólétt úr heimsókn hjá frændfólki sínu. Þungun Maríu var metin til samfélagsflekkunar og talið svo alvarlegt mál að hana mátti lífláta. Hvað átti nú Jósef að gera? Kostirnir voru þrír og því miður allir vondir. Jósef gat dregið Maríu til ábyrgðar og grýtt hana til dauða. Það var nú eiginlega ekki kostur nema fyrir grimmlynda tudda. Annar kosturinn væri að skilja við hana. Aðferðirnar voru tvær: Að gera mikið úr á torgum og slíta trúlofun með svo miklum látum, að ekki færi framhjá neinum. En svo var líka hægt að ljúka málinu í kyrrþey, kalla til vitni á lokaðan fund, gera grein fyrir aðstæðum og slíta trúlofun í ljósi brota. Síðasti kostur Jósefs væri svo að láta svívirðuna yfir sig ganga.
Jósef var valdi kost númer 2. Hann hafði enga löngun til að auglýsa áfall sitt í Slúðrað og Slefað sinnar samtíðar eða draga óhappakonu í svaðið umfram það sem orðið væri. En Jósef hugsaði sér að skilja í kyrrþey. En einn morguninn rumskaði hann við draum og mundi hann. Og draumurinn breytti afstöðu Jósefs. Hann gerði sér allt í einu grein fyrir að hefð og reglur væru eitt og lífið, sem væri kviknað væri annað. Jósef tók því allt aðra stefnu en búast hefði mátt við. Hann tók á móti sveininum, tók eiginlega framtíð heimsins í fang sér og breytti þar með sögunni. Tuddinn hefði meitt og drepið en Jósef gaf líf. Ein vídd helgisögu jólanna er því lífgefandi karlmennska. Karl sem elskar konu og barn. Barnahjálp Biblíunnar og þar með fyrirmynd allra, sem þora að breyta sögunni.
Í þágu annarra Jósef var enginn aukapersóna heldur maður sem tók ákvörðun - ekki orðlaus heldur orðvar, ekki hugsunarlaus stjúpi heldur íhugull trúmaður, ekki maður með allt vitið útvortis í vöðvum – heldur ábyrgur maður, sem þorði að skoða fleira en eigin hag eða langanir.
Jósefsglíman var öll á dýptina, öll hið innra. Jósef var í sambandi við sjálfan sig, samfélag sitt, gildi, Guð og heilbrigði. Ef hann hefði verið tuddi hefði hann losað sig við Maríu og farið sína leið. Saga veraldar hefði orðið önnur. En hann axlaði ábyrgð, var tilbúinn að horfast í augu við aðstæður og vinna úr krísunni. Þess vegna var hann fullkomlega heppilegur uppalandi Jesú, gat veitt honum aðhald og stuðning. Ákvörðun hans í siðklemmunni var hin afdrifaríkasta og hann hvikaði ekki frá stuðningi við konu, fjölskyldu og þar með Jesú. Ákvörðun við upphaf hjúskapar stóð allt til enda.
Hvers konar nálgun? Hvað gerir þú, þegar þú verður fyrir áfalli eða lendir í klemmu? Veifarðu bara einum hörðum? Lemurðu frá þér, tuddastu áfram, hreykir þú þér á annarra kostnað? Kaupir þú þig út úr kreppunni eða hugsarðu með þér hvað þetta geti kennt þér og til hvers ákvarðanir þínar leiða? Ef þú þarft að velja um eigin hag eða hag fjöldans ferðu leið Jóseps? Hvort gefur þú fólkinu þínu tilfinningar eða hnefann, ást eða hatur?
Í huga Jósefs var ekki aðalatriði, hvernig málin litu út hið ytra, heldur hvað hann gæti gert fyrir fólkið sitt. Líf hans var í tengslum við aðra og í samhengi. Jósef brást við með umhyggju. Hann var karl sem elskaði konu sína, elskaði börnin og gerði hvað hann gat til að næra til visku.
Hlutverk okkar? Karlar sem hata konur - þeir eru ekki bara í útlöndum og bíómyndum. Slíkir karlar geta orðið til alls staðar, ekki aðeins í fornöld eða Svíþjóð – nú eða einhverjum menningarkima. Slíkir karlar verða til mitt á meðal okkar, á okkar eigin heimilum. Við eigum því að vanda okkur í uppeldi. Við eigum að styrkja feðurna enn til samskipta við börn sín. Feðraorlof er t.d. dásamlegur vettvangur tengslamyndunar. Engir foreldrar vilja, að dætur þeirra séu beittar ofbeldi. Dætur okkar og synir, allt fólk í umhverfi okkar á að fá að njóta hæfileika sinna án heftinga. Haturshópar eiga ekki að fá starfsfrið og ofbeldiskúltúr ætti að senda í endurvinnsluna. Nú eigum við að leyfa draumum okkar að vitja okkar. Reynum að muna drauma okkar, vitja stóru draumanna um raunverulega karla og raunverulegar konur. Og bönnum lausagöngu karltrölla í almannarýminu.
Svo er það aðaldraumurinn sem rætist. Hvert er mál jólanna? Að Guð elskar, kemur sjálfur, jafnvel í líki hins varnarlausa barns, sem er ofurselt vali fólks, sem getur brugðist við með ýmsu móti, allt eftir því hvaða mann það hefur að geyma. Val okkar er algert, um eigin velferð, velferð okkar fólks, já raunar alls heimsins. Sveinn jólanna líður engan tuddaskap, heldur vill upplýsa skuggaverur. Guð jólanna vill öfluga elskandi karla, en líka öflugar konur sem elska. Að Guð verður maður varðar köllun okkar til elsku, visku og öflugs ástalífs. Hvað sem þú heitir og hver sem þú ert beinist ástin að þér. Þér er boðið að elska til lífs.
Amen
Prédikun í útvarpsmessu í Neskirkju 26. desember 2011. Hægt er að heyra upptöku Rúv í nokkra daga að baki þessari slóð: http://www.ruv.is/sarpurinn/gudsthjonusta-i-neskirkju/26122011
Textar 2. jóladags, b-röð:
Lexía Sú þjóð, sem í myrkri gengur, sér mikið ljós. Yfir þá, sem búa í landi náttmyrkranna, skín ljós.... Því að barn er oss fætt, sonur er oss gefinn. Á hans herðum skal höfðingjadómurinn hvíla. Nafn hans skal kallað Undraráðgjafi, Guðhetja, Eilífðarfaðir, Friðarhöfðingi. Mikill skal höfðingjadómurinn verða og friðurinn engan enda taka á hásæti Davíðs og í ríki hans. Hann mun reisa það og efla með réttvísi og réttlæti héðan í frá og að eilífu (Úr Jes. 9).
Pistill Því að náð Guðs hefur opinberast til sáluhjálpar öllum mönnum. Hún kennir oss að afneita óguðleik og veraldlegum girndum og lifa hóglátlega, réttvíslega og guðrækilega í heimi þessum, í eftirvæntingu vorrar sælu vonar, að hinn mikli Guð og frelsari vor Jesús Kristur opinberist í dýrð sinni. Hann gaf sjálfan sig fyrir oss, til þess að hann leysti oss frá öllu ranglæti og hreinsaði sjálfum sér til handa eignarlýð, kostgæfinn til góðra verka (Úr Tít. 2).
Guðspjall Fæðing Jesú Krists varð með þessum atburðum: María, móðir hans, var föstnuð Jósef. En áður en þau komu saman, reyndist hún þunguð af heilögum anda. Jósef, festarmaður hennar, sem var grandvar, vildi ekki gjöra henni opinbera minnkun og hugðist skilja við hana í kyrrþey. Hann hafði ráðið þetta með sér, en þá vitraðist honum engill Drottins í draumi og sagði: Jósef, sonur Davíðs, óttastu ekki að taka til þín Maríu, heitkonu þína. Barnið, sem hún gengur með, er af heilögum anda. Hún mun son ala, og hann skaltu láta heita Jesú, því að hann mun frelsa lýð sinn frá syndum þeirra. Allt varð þetta til þess, að rætast skyldu orð Drottins fyrir munn spámannsins: Sjá, mærin mun þunguð verða og son ala. Nafn hans mun vera Immanúel, það þýðir: Guð með oss. Þegar Jósef vaknaði, gjörði hann eins og engill Drottins hafði boðið honum og tók konu sína til sín. Hann kenndi hennar ekki fyrr en hún hafði alið son. Og hann gaf honum nafnið JESÚS. (Mt. 1.18-25)
