Við erum
umvafin trjám og gróanda sumarsins. Mikið undur er það, þessi lifandi sköpun
sem skrýðir jörðina. Í daglegu lífi finnst okkur þetta gjarnan sjálfsagt og
venjulegt. Sumarið kemur og allt sem því fylgir.
Og
einhverjir á meðal uppvaxandi kynslóðar taka tæpast eftir sumrinu, finnst þetta
allt eins, vænta einskis nema að tölvan sé á sínum stað,- og eiga þá tæpast
forrit í sálinni til að nema þau gæði sem í nátturinni blómgast.
Lífsháttabyltingar á aðeins örfáum áratugum hafa breytt svo miklu, ekki
einvörðungu um þægindi lífsins, heldur um viðhorf og gildismat.
En samt er
það sumarið með öllum gæðum sínum sem gerir landið okkar byggilegt. Og er
samofið í lifandi trú. Í guðspjallinu sem ég las vitnar Jesús til sáðmannsins
sem fer út að sá frjókornum í frjósama jörð. Mörgum sinnum í Lúkasarguðspjalli
sækir Jesús líkingar í grósku jarðar og umgengni fólks við náttúru hennar til
að skýra út boðskap sinn og oft eru trén honum hugleikin. Jesús líkir t.d. komu
guðsríkisins við tré sem ber blómlega ávexti og heilögu orði sínu við
frjókornin sem sáðmaðurinn sáir í akur sinn. Þar líkir hann hjartanu við
jörðina.
Og þegar nær
er skoðað, þá geta þau ekki án hvors annars ekki verið í bókstaflegum og
veraldlegum skilningi. Af því að jörðin gefur fólkinu fæðu til að nærast af.
Þar verða maður og jörð saman eitt.
Til tákns um
þetta er altarið í kirkjunni. Þar blasa við skírnarfontur með vatni, ljós á
stiku, kassi með mold og predikunarstóll til tákns um orð sem eru eins og
frjókorn sem borin eru í jörð til vaxtar. Þannig sækir trúin fyrirmyndir sínar
í náttúruna. Vatn, ljós, mold og sáðkorn. Allt sem þarf til að líf kviknar til
vaxtar í jörð. Mikið undur er þetta og við þökkum Guði. Um það vitnar lífið í
kirkjunni, og við gerum hér, lifandi kirkja umvafin gróandanum þar sem Guð og
maður eru að verki saman.
Breiðdælingar
komu hér saman um miðja síðustu öld til sá og rækta, að planta plöntum svo upp
yxi skógur. Þeir höfðu vitund um að fyrr á öldum hafi Breiðdalur líklega verið
skógi vaxin á milli fjalls og fjöru.
Í Breiðdælu
er m.a. sú skoðun reifuð af Hannesi Þórðarsyni frá Jórvík, að Heydalakirkja
hafi sloppið undan Tyrkjunum, þegar þeir fóru hér um ruplandi og rænandi í júlí
árið 1627, af því að þeir hafi ekki þorað annað en að fara um á opnu graslendi
umlyktum hávöxnum skógi af hættu við fyrirsát og því hafi þeir ekki séð
kirkjuna fyrir skóginum. Þessi kenning kollvarpar þá sögunni um að þokan og
bænarhiti sr. Einars Sigurðssonar hafi bjargað kirkjunni og fólkinu frá rænandi
Tyrkjum.
Í sömu bók,
er þeirri kenningu einnig haldið fram af sama manni, að Heydalir dragi nafn
sitt af þessu opna graslendi sem nefndir voru dalir af því að skógurinn var svo
hávaxinn allt um kring.
En það voru sögur
um forna skógsæld í Breiðdal sem fundu
stað í frjósömu hjarta og urðu m.a. aflvaki til verka, kölluðu fram frumglæða
til að taka höndum saman og vinna náttúru landsins gagn. Að endrheimta skóg í
Breiðdal. Hér sáu Breiðdælingar m.a. fyrir sér, að skólabörnin kæmu reglulega
og plöntuðu trjám og á meðal okkar er fólk sem á minningu um það úr bernsku sinni
hér á þessum stað. Síðar tóku kvenfélagskonur í Hlíf yfir umsjón með ræktinni
og lögðu mikið að mörkum. Nú er hér þéttvaxinn skógur.
Ég hef oft
haft á orði við gestkomandi vinafólk mitt, að óvíða sé fegurð og tign fjalla
meiri á Íslandi en í Breiðdal og Stöðvarfirði. Margir taka undir með mér um
það. En hvað þykir fallegt á Íslandi samkvæmt almannrómi? Verða t.d. fjöllin
fyrst álitin falleg á Íslandi, þegar listin með málverkinu eða ljóðinu hefur
farið um það höndum og talið til meistaraverka höfunda?
Gömlu
skólaljóðin eru full af náttúrlýsingum sem hafa stimplað staði rækilega inn í
þjóðarsálina fyrir fegurð og tign. Það gerðu þjóðkunnir listmálarar líka með
þekktum verkum sínum. En svo eru fagrir staðir sem hafa ekki fundið slíka náð,
en skarta yndisleik sínum eigi að síður.
Náttúrufar á
Austfjörðum er margbrotið og fagurt, jafnvel gróðurþakktir háir fjallstindar
sem gnæfa yfir af sinni reisn og blasa hér við sjónum, og minna okkur á hve
náttúra landsins er mannlífinu dýrmæt. Ekki aðeins til að skoða og dást að,
heldur til að njóta og ganga um af virðingu.
Fyrr á öldum
var skógurinn griðarskjól fyrir búfénaðinn sem af honum nærðist á köldum
vetrum. Sama gilti um fólkið sem hjó í skóginn til að afla sér eldiviðar og
hélt lífinu í þjóðinni. Það gengu yfir köld og snjóþung tímabil, stundum
landsins forni fjandi með köldum hafísárum. Og gekk nærri fólkinu og náttúru
landsins.
Í
Kristnihaldi undir Jökli eftir Halldór Kiljan spyr umboðsmaður Biskups
prestinn, sr. Jón Prímus, afhverju aðeins helmingur af predikunarstólnum stæði
uppi, en hinn helmingurinn burttekinn. Og Prestur svaraði: „Það kom þýða“. Með
öðrum orðum fólkið gat hætt að taka eldivið úr predikunarstólnum af því að
hlýindin í veðrinu leyfðu mótöku á ný.
Svona sögur
vitna um harða lífsbaráttu fólksins um aldir í þessu landi, að lifa veturinn
af. Í þeirri báráttu var maður og náttúra saman eitt. Fólkið lifði af því sem
náttúran gaf. Það er ekki nema rúmlega mannsaldur síðan þjóðin bjó við
búskaparhætti sem lítið höfðu breyst frá landnámi. Núna býr maðurinn yfir
tækjum og tólum sem geta nánast étið jörðina upp til agna.
Þess vegna
er boðað: Gætum hófs, verndum jörðina, frelsum lífð frá dauðanum, sýnum náttúru
landsins virðingu, leyfum jörðinni að blómgast. Þegar ég var að alast upp, þá
þótti í góðu lagi að henda öllu rusli hvar sem var. Umbúðum var hugsunarlaust
kastað út um bílgluggann í vegkanntinn og sorpi sturtað í fjöruna með orðum um
að lengi tæki sjórinn við.
Í lok
sjöunda áratugar síðustu aldar upphófst átak til viðhorfsbyltingar: Hreint
land, fagurt land, og skilaði miklum árangri, líklega stærsta bylting í
umhverfisvernd á Íslandi. Og hefur fylgt okkur síðan.
Og nú er
kallað. Jörðin ferst og heimsenda er spáð.
Jarðarbúar verða að taka sig taki og sýna umhverfinu virðingu og
nærgætni. Þá er umræðunni oftast beint að ábyrgð almennings og einyrkjum í
atvinnurekstri. Auðvitað verða allir að
taka höndum saman.
En það sem
úrslitum ræður er atferli stórfyrirtækja og alþjóðlegra auðhringa sem engu eira
og moka upp auði sínum úr stynjandi jörðinni og gefa frekar í með græðgi sinni.
Efnahagskerfi heimsins miða allt við það í kröfunni um aukinn hagvöxt. Hvenær
munu stjórnmálamenn safna nægu þreki til að hrópa og segja við fjármagnsveldin?
Þetta gengur ekki svona lengur. Hingað og ekki lengra.
Þetta
fjallar ekki aðeins um umhverfisvernd í þrengsta skilningi, heldur gildismat um
jöfnuð, hófsemi og samábyrgð allra.
Það finnum
við hér samankomin og umvafin grósku jarðar. Náttúran metur fólk ekki eftir
mannvirðingum, mánaðarlaunum eða efnislegu ríkidæmi. Hún elskar alla jafnt og
býður að njóta innilega. Það gerum við hér, þökkum og virðum, og finnum hve við
erum ríkt fólk af innri gæðum að eiga hvert annað í samfélagi með gróandi jörð.
Það boðar Guð og gefur ómælt af gnægtum sínum, að við megum nýta og njóta
jarðar gæða af virðingu.
Á ferð
um landið á fögrum sumardegi í júlí s.l.
og eftir að hafa verið í messu í fallegri sveitarkirkju, þá sagði hún Sjöfn
min, að ekkert væri nú íslenskara í náttúru sumarsins en sauðkindin og
hempuklæddur prestur. Kannski eru þetta orð að sönnu. Sauðkindin og presturinn hafa
verið eins og lifandi táknmyndir um lífsbaráttu og búsetu þjóðarinnar í landinu
um aldir, þolað bæði lof og last, samofin í lífskjörin í blíðu og stríðu.
Og enn er
suðkindin inngróin í náttúru landsins og nærir fólkið, og presturinn á sínum
stað. Að því tilefni vil ég óska Breiðdælingum og Stöðfirðingum til hamingju
með kjör og skipan nýs prests í Heydölum sem heitir Dagur Fannar Magnússon. Það
var ekki sjálfgefið að hempuklæddur prestur myndi áfram skrýða Heydalastað sem
er nú einasti sveitapresturinn á Austurlandi. Ég bið því Breiðdælinga og
Stöðfirðinga að taka vel á móti nýjum presti og fjölskyldu hans eins og ég hef
notið innilega í tæp 33 ár.
Við þökkum
fyrir uppskeru sumarsins og alls sem það hefur borið okkur og horfum til
framtíðar með vongleði í huga og hjarta. Okkur er svo margt og mikið falið til
forsjár. Guð gefi okkur náð til að njóta þess í trú, von og kærleika. Í Jesú
nafni Amen.
